In 1951 vond een Britse ontdekkingsreiziger genaamd Eric Shipton tijdens het zoeken naar een alternatieve route naar de top van de Mount Everest de pootafdrukken van een wezen dat mensachtig leek te zijn. Hij nam een foto en het mysterie van de ‘yeti’ – het Sherpa-woord voor ‘wildeman’ – betoverde de wereld. Daniel Taylor, auteur van Yeti: The Ecology of a Mystery, heeft sinds zijn kindertijd in het hooggebergte van de Himalaya gezocht naar een levensteken van de ‘Verschrikkelijke sneeuwman’.
In zijn huis in West-Virginia legt hij uit wat volgens hem die mensachtige pootafdruk kan verklaren, hoe zijn zoektocht uiteindelijk leidde tot de instelling van een nationaal park en waarom we, in een tijd waarin de mens steeds verder van de natuur af komt te staan, toch een diep geloof in mysteries blijven houden.
Het belangrijkste bewijsstuk voor het bestaan van de yeti was de foto die in 1951 door de Britse ontdekkingsreiziger Eric Shipton werd gemaakt. Kun je ons iets meer over die gebeurtenis vertellen en uitleggen waarom Shiptons foto in de yeti-folklore werd gezien als de ‘Steen van Rosetta’?
Die foto werd gemaakt op de Menlung-gletsjer ten westen van de Mount Everest, op de grens tussen Nepal en Tibet. Shipton en Michael Ward zochten daar naar een alternatieve route naar de top van de Everest toen ze op de pootafdrukken stuitten. Shipton was een van de meest gerespecteerde Everest-onderzoekers van zijn tijd, dus als iemand als hij met pootafdrukken naar beneden kwam, waren het ook echt pootafdrukken. Niemand heeft dat ooit ter discussie gesteld. Maar wat was het?
Fascinerend aan de pootafdrukken was dat ze zeer scherp omlijnd waren. De sneeuw was erg hard, dus op de foto zien ze er als een soort gipsafdrukken uit. Het tweede wat opviel, was dat ze op menselijke voetafdrukken leken, maar dan met een duim. Dus krijg je het idee dat ze door een primaat en tegelijk een mensachtige zijn achtergelaten. Ook de enorme omvang – 33 centimeter – wees op een reusachtige mensaap – een King Kong-achtig beeld! De media smulden ervan.
Er werden talloze expedities naar het gebied gestuurd om naar de yeti te zoeken. Kun je ons een korte chronologie geven?
De belangrijkste was die van de Daily Mail in 1954. Dat was het moment dat de yeti-koorts echt begon, hoewel hij toen de ‘Verschrikkelijke sneeuwman’ werd genoemd. Daarna was het de Amerikaanse oliebaron Tom Slick die meerdere expedities op touw zette. Op één daarvan gingen 500 dragers mee en ze waren een half jaar op pad. Ze namen zelfs bloedhonden mee om geursporen op te kunnen pikken.
Vervolgens raakte The World Book Encyclopedia betrokken bij de yeti en benaderde Edmund Hillary. Hij was in de jaren vijftig van de vorige eeuw in het verhaal beginnen te geloven, maar hij zij ook: “We zouden niet alleen naar de yeti moeten zoeken, maar ook de levenswijze van mensen in het hooggebergte moeten bestuderen.” Dus bouwden ze een huis op 5800 meter hoogte en deden een hele hoop experimenten op het gebied van de menselijke acclimatisering. Zij waren het ook die voor het eerst onderscheid maakten tussen het geloof van de Sherpa’s in de yeti en de ‘Verschrikkelijke sneeuwman’, een mensachtig wezen dat in de bergen huist.
Kun je ons beschrijven wanneer je door de yeti gefascineerd raakte?
Mijn oma kwam uit Cincinnati, mijn vader was een cowboy uit Kansas. Ze leerden elkaar in zware tijden kennen op de medische faculteit in Kansas en besloten als medische missionarissen naar India te gaan. In 1914 belandden ze in een gebied aan de Indiase westgrens met Nepal: een dichte, weelderige jungle die beroemd was geworden door de boeken van Jim Corbett, zoals Man-Eaters of Kumaon.
Ik kom in 1946 in het verhaal, toen ook mijn ouders naar India gingen, om daar een ziekenhuis te gaan runnen. Het was een geweldige kindertijd. Mijn grootouders hadden een huis op de top van een berg gekocht, vlakbij het oude Britse bergstation Mussoorie. Het was een prachtig oud gebouw, omringd door jungle.
Op een zaterdag in het moessonseizoen zag ik in een tijdschrift de beroemde foto’s van de yeti-pootafdrukken staan. Ik kende de meeste jungledieren wel, dus toen de curator van het British Museum zei dat het de afdrukken van een langoer (een aap) waren, vond ik dat compleet belachelijk! Ik kende langoeren, die bij ons thuis de hele tijd op het blikken dak rondsprongen. Deze mysterieuze, mensachtige pootafdrukken moesten van een ander dier afkomstig zijn.”
Ik moet naar mijn vader en opa zijn gelopen, en die zeiden zoiets van: “Danny, dat is de yeti!” En ik vroeg: “Wat is de yeti?” En zij zeiden: “De yeti is een wildeman die in de bergen leeft, en dat is zijn voetafdruk.” Dat was de vonk die het vuur ontstak.
In jouw eigen onderzoek heb je je gericht op de Nepalese wildernis van de Baroenvallei. Kun je ons daar in gedachten naartoe brengen en ons jouw hypothese over de werkelijke aard van de yeti uitleggen?
Door zijn microklimaat verzamelt de Baroenvallei meer neerslag dan welke vallei in het Himalaya-systeem dan ook. Dat betekent dat de Baroen eigenlijk een zeer dichte jungle met veel regen is. Daarom hebben mensen zich hier nooit gevestigd. Als je op zoek bent naar een laatste buitenpost van wildernis, dan is het deze vallei. De vegetatie is er zó dicht dat maar heel weinig mensen in het gebied zijn doorgedrongen, zelfs niet de plaatselijke bevolking die aan de rand ervan woont.
Het advies om de vallei te onderzoeken kreeg ik van de koning van Nepal, die zei: “Als je naar de wildste plek op aarde wilt, waar de yeti zou kunnen leven, dat moet je naar de Baroen.” En als de koning zoiets zegt, dan ga je natuurlijk op pad, want hij kent zijn land het beste.
Toen ik eenmaal in de vallei was aangekomen, vond ik pootafdrukken. Ik had wel meer pootafdrukken gezien, maar deze waren vers en ik twijfelde er niet aan dat ik de yeti had gevonden.
De vraag is: door wie of wat waren ze achtergelaten?
Een plaatselijke jager met wie ik had samengewerkt, zei dat ze waarschijnlijk van een beer waren die in de bomen in dit gebied leefde. Ik had nog nooit gehoord van een beer die in dit gebied in de bomen leefde. Maar plotseling hadden we wel een verklaring voor de duimafdruk. Beren die in bomen leven, drukken hun binnenste klauw naar onderen om een opponeerbare greep te kunnen maken. Normale beren kunnen dat niet. Maar als je veel tijd in de bomen doorbrengt, train je één vinger om er een tak mee te kunnen grijpen of bamboe mee te kunnen breken. Dus heb ik er twee jaar over gedaan om uit te zoeken of het om een nieuwe soort, een ondersoort of een jonge beer ging.
Het DNA-onderzoek ontwikkelde zich tot een belangrijk instrument in de zoektocht naar de yeti. Kun je ons iets vertellen over de tests die door Bryan Sykes van de Oxford University zijn uitgevoerd en het licht dat ze op het mysterie wierpen?
Ze veroorzaakten heel veel verwarring! Een professor uit Oxford vraagt wereldwijd om alle bekende yeti-sporen – haar, vingernagels, botten, fragmenten – en hij krijgt ontzettend veel spullen opgestuurd, de meeste van beren of schapen. Dan voert hij er DNA-analyses op uit en ontdekt dat twee ervan beerachtig lijken te zijn, maar dat ze niet door enige bekende berensoort verklaard kunnen worden. Het DNA dat het dichtst in de buurt komt, is dat van de ijsbeer, maar dan met mysterieuze DNA-sequenties.
Nadat hij zijn onderzoek heeft gepubliceerd, wordt de yeti-mythe in de hele wereld nieuw leven ingeblazen. Een paar doctoraalstudenten besluiten vervolgens om zijn DNA-sequenties te controleren en tonen aan dat hij een fout heeft gemaakt. In plaats van dat hij een nieuwe diersoort had ontdekt, ging het om een onvolledige sequentie van een bekende soort. Opnieuw zijn we weer terug bij de beer.
Je schrijft in je boek: “Aan het einde van de zoektocht naar een wildeman ontvouwt zich een nieuwe wildernis.” Kun je ons iets vertellen over het Nationale Park Makalu-Baroen en over jouw samenwerking met de plaatselijke gemeenschap om er een ‘Yeti Trail’ uit te zetten?
In mijn zoektocht naar de yeti stuitte ik op vermoedelijk de meest indrukwekkende wildernis van de planeet. Maar het was geen beschermd gebied. Er kwamen steeds meer dorpelingen wonen en de Baroen werd in akkerland omgetoverd. Aan de Tibetaanse kant legde de Chinese overheid een weg naar de vallei aan, direct ten noorden van de Baroen, om er hout te gaan kappen! Dit is een van de drie of vier meest majestueuze plekken op aarde, dus moest ik iets doen om het te beschermen!
Ik ben niet het Wereldnatuurfonds, dus besloot ik aan te sluiten op onze familietraditie: in overleg met de plaatselijke bevolking oplossingen vinden op het gebied van de gezondheidszorg. Ditmaal paste ik het toe op het natuurbehoud. We werkten samen met de lokale gemeenschap om het hele landschap te beheren, in plaats van alleen maar stukjes beschermd gebied te creëren. Toen ik het plan halverwege de jaren tachtig van de vorige eeuw voorstelde, was het idee al eerder geopperd, maar niemand was er mee aan de gang gegaan. Dus was ik erg gedreven om in het hoogst gelegen gebied op aarde een gezoneerd natuurgebied te creëren met deelname van de plaatselijke bevolking. Nu kunnen toeristen over de Yeti Trail door een ongerept en woest natuurreservaat wandelen.
Daniel, je hebt zestig jaar lang naar de yeti gezocht. Hoe kijk je terug op dit verhaal? En hoe heeft deze odyssee jouw leven bepaald?
In die reeks ontdekkingen ben ik tot een inzicht gekomen dat door veel biologen wordt gedeeld, namelijk een volstrekt nieuwe opvatting van de biologie, wat ik ‘bioweerbaarheid’ noem. Als het om het behoud van levensvormen gaat, kijken we vooral naar genetische diversiteit. Maar er zijn levensvormen – zoals kraaien, kakkerlakken en eendenmossels – die veel weerbaarder zijn dan andere dieren omdat ze kunnen reageren op veranderingen in temperatuur en vochtigheid als gevolg van klimaatverandering. De les van de yeti is dat we ‘bioweerbaarheid’ moeten koesteren en bevorderen als we het leven zelf willen behouden.
Het veranderde mijn leven omdat ik dat leven op een andere manier begon te zien. In een wereld die steeds verder verstedelijkt, is het belangrijk om te beseffen dat we deel uitmaken van het leven, verbonden zijn met het leven. Er bestaan yeti-legenden in de hele wereld. Er is een Russische legende over een bosman, en een Chinese legende. Dat brengt ons op de vraag waar deze honger naar mensachtige verschijningen vandaan komt. Ik ben ervan overtuigd dat dit verlangen in de Victoriaanse tijd is ontstaan, toen mensen overal ter wereld op zoek gingen naar de ‘ontbrekende schakel’ – de missing link.
Het mysterie in het diepst van ons wezen is dat we verbonden willen zijn met de grootsheid van de onontdekte natuur. En we hebben symbolen nodig om die band te kunnen begrijpen. Daarom geloven we ook in God of engelen of het monster van Loch Ness. Door de hele menselijke geschiedenis heen en in alle culturen komen we boodschappers uit het grote onbekende tegen. Uiteindelijk komt ook het verhaal van de yeti daaruit voort.
Dit interview werd geredigeerd om de tekst korter en helderder te maken.
Simon Worrall presenteert het programma Book Talk. Volg hem op Twitter of op simonworrallauthor.com.
