Toen Neurides Martins de aarde van de kleine tand veegde, wist ze dat ze iets bijzonders had gevonden.

De tand was het eerste stukje van een nieuwe, bijzondere soort dinosaurus. De carnivoor, ongeveer even groot als een Duitse dog, leefde vermoedelijk zo’n 90 miljoen jaar geleden in de woestijn. Het dier liep rechtop op twee poten, waarbij zijn gewicht terecht kwam op slechts één teen met een scherpe nagel, de middelste teen van drie tenen.

Al bijna vijftig jaar geleden vonden paleontologen mysterieuze één-tenige pootafdrukken in het gebied, maar tot voor kort wist niemand van welk dier die afkomstig waren. De nieuwe soort had drie functionerende tenen, waardoor hij behoort tot de theropoda, net als de Tyrannosaurus rex. Maar door zijn bijzondere anatomie bewoog hij zich voort alsof hij slechts één teen had. Zo’n soort aanpassing werd nog niet eerder aangetroffen bij in Brazilië gevonden dinosaurussen.

De dinosaurus, die vespersaurus paranaeniswerd genoemd naar de stad en staat waar de fossielen werden gevonden, is ook de eerste die werd gevonden in de deelstaat Paraná en is bovendien de meest intacte en best bewaarde theropode die tot nog toe in Brazilië werd opgegraven. Martins en haar collega’s beschreven de dinosaurus in een artikel dat onlangs werd gepubliceerd in het vakblad Scientific Reports.

Vondst van een voet

Die eerste tand, die nog geen 6 millimeter groot is, was makkelijk over het hoofd te zien, maar Martins, die historicus is en directeur van het Museu paleontológico de Cruzeiro do Oeste, was ervan overtuigd dat er meer te vinden was in het 200 kilo zware stuk steen waarin ze ook de tand vond. Een maand later ontdekte ze de bijzondere poot van de dinosaurus, die het bewijs vormde voor de unieke manier waarop het dier jaagde en zich voortbewoog.

“Ik was echt heel erg blij,” vertelt Martins.

Vespersaurus paranaensis is een lid van de Noasauridae-groep van theropode dinosauriërs. Het dier was ruim anderhalve meter lang en ongeveer 80 centimeter hoog. De wetenschappers denken dat het om een kleine dinosaurus ging die in de woestijn leefde. De beenderen van het dier hadden pneumatische eigenschappen, ze waren hol en gevuld met lucht vergelijkbaar met die van hedendaagse vogels. Hij was zo’n 15 kilo zwaar en zijn voorpoten waren half zo groot als zijn achterpoten.

Zijn ongeveer 15 centimeter lange ‘voet’ bleek cruciaal voor de kennis over de nieuwe soort. De twee tenen naast de middelste teen waar het dier op stond, hadden grote, messcherpe nagels. Daarmee konden de dieren hun prooien, waarschijnlijk hagedissen en pterosaurussen, grijpen en verscheuren.

Volgens Luiz Eduardo Anelli, een paleontoloog die niet betrokken was bij de vondst of de beschrijving van de Vespersaurus paranaensis, zijn het juist die poten die de ontdekking van de dinosaurus zo fascinerend maken. Dieren die echt één-tenig zijn of waren, zoals paarden en de voorouders van de kangoeroe, raakten de extra tenen kwijt in de loop van de evolutie.

“De kangoeroe-voorouder werd één-tenig om te kunnen springen. Voor paarden was het een manier om wendbaarder en sneller te worden, zodat ze makkelijker konden ontsnappen aan roofdieren of lange afstanden konden afleggen,” zegt hij. Hij vindt het waarschijnlijk dat de nieuwe dinosaurus om dezelfde redenen op één teen ging lopen.

“Die één-tenigheid zegt heel veel, bijvoorbeeld over de anatomische diversiteit van deze dieren, die laat zien dat zij op een andere manier leefden,” zegt hij. “Er waren dinosaurussen die zich hadden aangepast om holen te kunnen graven, of om te kunnen glijden, of om te klimmen, zwemmen, vissen, of om groeven te maken in de grond voor hun eieren, of om te kunnen rennen of vliegen. Het waren echt heel bijzondere dieren.”

Eerste vondst

Het was al langer bekend dat er tientallen miljoenen jaren geleden zo’n veertig verschillende dinosaurussoorten rondliepen in het gebied dat nu Brazilië is, maar dit is de eerste keer dat zo’n vondst werd gedaan in de zuidelijke deelstaat Paraná. Het daar gevestigde museum ligt in een plaatsje met slechts 20.000 inwoners. De paleontologische opgraving in Cruzeiro do Oeste had al verschillende andere soorten fossielen opgeleverd, waaronder botten van een hagedis van de soort Gueragama sulamericana en verschillende exemplaren van de pterosaurussoort Caiuajara dobruskii, maar dit was de eerste concrete aanwijzing dat er hier ooit een dinosaurus leefde.

Omdat 40 procent van zijn skelet intact is gebleven, heeft de Vespersaurus paranaensis de wetenschap al bijzonder veel nieuwe informatie opgeleverd. Maar volgens Martins is deze ontdekking pas het begin.

“Mogelijk vinden we nog andere nieuwe soorten, dat verwacht ik eigenlijk wel, en nog meer informatie en nieuwe gegevens over onze dinosaurus,” vertelt ze. “Er valt nog heel wat te bestuderen, zelfs over hetzelfde stuk steen. Deze dinosaurus hebben we kunnen beschrijven, en we hebben kunnen vaststellen dat het een unieke soort is, maar dat betekent niet dat we nu klaar zijn. We gaan gewoon door.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeogrpahic.com