17 september 2015
Uit ijzige bergen die boven vlakke laaglanden uittorenen, wordt door gletsjers van ijs gestaag vloeibaar materiaal afgevoerd. Erboven is de lucht gevuld met een omvangrijke heiige nevel, bestaande uit meerdere lagen. Welkom op Pluto.
In juli scheerde de ruimtesonde New Horizons op een afstand van bijna 13.000 kilometer langs het oppervlak van de dwergplaneet om foto’s te maken over de samenstelling van de onbekende wereld. Een kwartier nadat hij Pluto het dichtst was genaderd, draaide de New Horizons zich om en maakte vlak voor zonsondergang een foto van Pluto. Vandaag presenteerde NASA deze romantische ansichtkaart van de dwergplaneet. Als je de opname toevallig onder ogen zou krijgen, zou je gemakkelijk kunnen denken dat je naar een zwart-witfoto van de aarde kijkt.
De opname doet mij denken aan de plek waar het Transantarctisch Gebergte langs het Ross-ijsplateau loopt, vanwege de hoge bergen die boven een immense en veranderlijke ijsvlakte uittorenen”, zegt Simon Porter van het Southwest Research Institute, een teamlid van de New Horizons-missie.
Vorming van gebergten
Op aarde weten we vrij goed hoe bergen zich vormen, maar op Pluto is dat nog niet duidelijk. Er zijn geen herkenbare vulkanen, eroderende vlakten of op elkaar botsende tektonische platen. “De vorming van blokvormige bergen op Pluto kun je vergelijken met het opbreken van het pakijs op aarde, maar dan op veel grotere schaal”, zegt teamlid Alan Howard van de University of Virginia.
En dan zijn er nog die gletsjers, waarvan de wetenschappers aannemen dat ze net zo ‘stroperig’ vloeien als gletsjers op aarde, gestaag voortkruipend en daarmee overtollige vloeistoffen uit de bergen afvoerend. Behalve dat de gletsjers op Pluto uit stikstofijs bestaan, niet uit ijs van water. De wetenschappers denken dat op Pluto waarschijnlijk een soortgelijk stelsel actief is als de waterkringloop op aarde, waarbij water uit de oceanen verdampt, in de vorm van regen of sneeuw weer neervalt en dan via rivieren en gletsjers weer naar de zeeën wordt teruggevoerd. Maar de chemie en de temperaturen zijn heel anders op Pluto, dat mogelijk wordt overheerst door zacht stikstofijs, met daarnaast ijsvormen uit methaan en koolmonoxide.
Tot de kenmerken op de foto die bij wetenschappers de meeste opwinding veroorzaken, behoort de heiige nevel die over het oppervlak van Pluto ligt, een ijle sluier die veel complexer is dan men had voorzien en ook een veel groter volume heeft dan de atmosfeer op aarde. “Ik kan er nog steeds niet bij dat Pluto zo’n omvangrijke nevel heeft”, zegt Sarah Hörst van de Johns Hopkins University. “Alles wat ik over de vorming van nevels weet, zei me dat Pluto eveneens een ijle atmosfeer moest hebben, maar ik wist niet of we die op de beelden zouden kunnen waarnemen.”
Geheimzinnige nevel
Op aarde ontstaat nevel doorgaans vlak boven de grond, wanneer bijvoorbeeld uitlaatgassen van auto’s reageren met zonlicht en fijne deeltjes produceren. Op Pluto en rond de Saturnus-maan Titan ontstaat nevel overal, ook hoog in de atmosfeer, en heeft het een heel andere samenstelling dan nevel op aarde. Het meest opmerkelijke van deze ijle sluier op de nieuwe foto is voor Hörst de spectaculaire gelaagdheid ervan, waarvan de oorzaak nog een raadsel is. “Dankzij de ongelooflijk gedetailleerde structuur kunnen we veel te weten komen over de processen in deze atmosfeer”, zegt ze.
Maar niet alles op Pluto is buitenaards. “Wie op de top van een van Pluto’s bergen zou staan, op een hoogte van zo’n 2400 meter boven het omringende terrein, en in de richting van de ondergaande (of opkomende) zon zou kijken, zou een grondnevel zien zoals die ook op aarde vaak voorkomt,” zegt Howard.
Hoe verrassend het voor een kleine diepvrieswereld als Pluto ook is om een beetje op de aarde te lijken, het is eigenlijk heel gewoon dat de dwergplaneet overeenkomsten met onze thuisplaneet vertoont. Want hoe beter we kijken, des te meer herkenbare uitzichten en kenmerken we op buitenaardse werelden ontwaren. Denk aan de vulkanen op Io, de geisers op Enceladus, de rivieren en zeeën van methaan op Titan en de platentektoniek op Europa. En er is water, overal water. Om die reden zal een beter begrip van deze exotische plekken in ons zonnestelsel ook veel kennis opleveren over de planeet die onze thuisbasis is.
