Als zonnestraling en kosmische straling het oppervlak van de aarde dreigen te doorboren, wordt de planeet beschermd door een enorm magnetisch veld dat de schadelijke ruimte-energie afbuigt: de magnetosfeer. Wetenschappers weten dat de kracht van het aardmagnetisch veld schommelt. Dit kan leiden tot geleidelijke veranderingen in de intensiteit en locatie van de magnetische noord- en zuidpool, en zelfs tot ompoling, waarbij de magnetische polen van plek wisselen.

Leiden deze geomagnetische gebeurtenissen tot extreem weer, uitsterving en natuurrampen? Op het internet gaan claims rond dat het aardmagnetisch veld verantwoordelijk is voor klimaatverandering, maar volgens wetenschappers is die theorie onjuist.

Desinformatie over verschuivende magnetische polen

In 1831 lokaliseerde poolreiziger James Clark Ross als eerste de magnetische noordpool. Sindsdien verplaatste het punt ruim 950 kilometer naar het noordnoordwesten. Bovendien nam de snelheid waarmee dat gebeurde toe: van zo’n zestien kilometer per jaar tot ongeveer 55 kilometer per jaar. Hoewel deze verschuivingen satellieten en navigatieapparatuur kunnen verstoren, is er geen bewijs dat ze het klimaat op aarde beïnvloeden.

Desalniettemin werd het ‘Adam-en-Eva-verhaal’, een complottheorie die klimaatverandering toeschrijft aan veranderingen in het aardmagneetveld, onlangs nieuw leven ingeblazen op Instagram en TikTok. De ongegronde theorie werd in 1965 opgeworpen door Chan Thomas, een voormalige medewerker van de Amerikaanse luchtmacht, en kreeg opnieuw aandacht toen deze in januari 2023 werd besproken in een aflevering van de podcast The Joe Rogan Experience.

Volgens Thomas zou magnetische ompoling verantwoordelijk zijn voor de uitsterving van oude beschavingen. Hij claimde dat een eerste uitsterving gebeurde met Adam en Eva, gevolgd door Noach en de ark – en dat een derde gebeurtenis nog plaats moest vinden.

Wat hebben verschuivende polen te maken met het klimaat?

Geomagnetische excursies zijn significante maar kortstondige veranderingen in de intensiteit van het magnetisch veld. Deze kunnen enkele eeuwen tot duizenden jaren duren. De laatste grote excursie, de Laschamps-excursie, vond ongeveer 41.500 jaar geleden plaats. Tijdens deze gebeurtenis verzwakte het aardmagneetveld in rap tempo en wisselden de polen van plek, om vijfhonderd jaar later weer terug te wisselen.

Een onderzoek uit 2021 linkt de Laschamps-excursie aan klimaatverandering, uitstervingen en zelfs veranderingen in menselijk gedrag. De onderzoekers vermoedden dat door het verzwakte aardmagneetveld meer zonnestraling en kosmische straling kon doordringen tot de aardatmosfeer, wat leidde tot veranderende ozonwaarden, wereldwijde klimaatverandering en de uitsterving van soorten.

Maar volgens Gavin Schmidt, klimatoloog en directeur van het NASA Goddard Institute for Space Studies in New York. is dat onderzoek speculatief. ‘Waar is het bewijs van veranderingen in het klimaat 42.000 jaar geleden? In ijskernen zijn in elk geval geen veranderingen waargenomen. We weten dat het klimaat sterk schommelde in de laatste ijstijd, en we hebben daar een best duidelijk beeld van. Er is geen enkel verband met deze magnetische excursie – of met andere excursies van de afgelopen 2,8 miljoen jaar.’

Hoe zit het met magnetische ompoling?

Bij een magnetische ompoling wisselen de magnetisch noord- en zuidpool langdurig met elkaar van plek. Dit gebeurt ongeveer eens in de driehonderdduizend jaar, maar volgens NASA was de laatste ompoling zo’n 780.000 jaar geleden.

Bij een magnetische ompoling verzwakt het magnetisch veld aanzienlijk. Sommige wetenschappers denken dat dit zou kunnen leiden tot klimaatverandering en uitsterving, maar die claims worden niet ondersteund door de huidige data. ‘Wanneer we grote ompolingen zien in paleoklimatologisch onderzoek, komt daar geen klimaatverandering bij kijken,’ zegt Schmidt. ‘En ook geen massa-uitsterving.’

Kirk Johnson, een directeur van het National Museum of Natural History, besteedde een groot deel van zijn carrière aan het onderzoek naar het uitsterven van dinosauriërs. Bij de analyse van fossielen uit de tijd van de massa-uitsterving rond de Krijt-Paleogeengrens, bestudeerde Johnson een ompoling van 66,3 miljoen jaar geleden.

Monsters van sedimenten uit de oceaan toonden aan dat de aarde een sterke klimaatverandering onderging rond die periode. Maar deze verandering loopt ook gelijk met een gigantische vulkaanuitbarsting in India van de Deccan Traps, die een van de langste lavastromen ter wereld voortbracht.

‘Bij die uitbarsting kwam koolstofdioxide vrij en het leidde tot een toename van broeikasgassen,’ zegt Johnson. Dat verklaart de klimaatverandering, stelt hij, ondanks het feit dat er tegelijkertijd ook een ompoling plaatsvond. ‘Als twee dingen met elkaar samenlopen, betekent het nog niet dat het een door het ander wordt veroorzaakt.’