Dat potvissen zeer intelligente en sociale dieren zijn, is al lang bekend. Toch staan onderzoekers nog altijd voor een raadsel. Na tientallen jaren te hebben geluisterd naar gesprekken tussen potvissen, lijkt het namelijk alsof deze complexe dieren verrassend weinig tegen elkaar te zeggen hebben.

‘Als je luistert naar de klikgeluiden van potvissen, hoor je dat ze steeds dezelfde geluiden herhalen,’ zegt Pratyusha Sharma, promovendus aan MIT in de Verenigde Staten. In een onderzoek dat werd gepubliceerd in mei 2024 ontwikkelden Sharma en haar collega’s daarom een nieuwe methode om de potvistaal uit de doeken te doen. Deze blijkt complexer dan gedacht: de onderzoekers wisten zelfs een ‘alfabet’ samen te stellen.

Het alfabet van potvissen

In opnamen van potvisklikken ontdekten Sharma en haar team minstens 150 herhaalde patronen, ook wel coda’s genoemd. Deze waren eerder al los van elkaar onderzocht, maar in het nieuwe onderzoek werd ook gekeken naar hun samenhang.

Daarnaast werd aandacht besteed aan de manier waarop ritme, tempo en andere geluiden de betekenis van een coda mogelijk beïnvloeden. De onderzoekers ontdekten vier basiscomponenten waarmee ze voor het eerst een ‘fonetisch alfabet voor potvissen’ konden samenstellen. Dit alfabet kan volgens Sharma in een onbeperkt aantal combinaties worden gebruikt.

Potvissen hebben dialecten

Het onderzoek van Sharma zou niet mogelijk zijn geweest zonder het Dominica Sperm Whale Project, dat tussen 2005 en 2018 opnames maakte van bijna negenduizend coda’s van potvissen rond het Oost-Caribische eiland Dominica. In die jaren is al veel duidelijk geworden over de sociale context van bepaalde geluiden. ‘Zo weten we of je een potvismoeder tegen een baby hoort praten, of een babysitter tegen haar neefje,’ zegt Shane Gero, National Geographic Explorer en co-auteur van het onderzoek.

Bovendien kwamen Gero en collega’s eerder al tot de conclusie dat coda’s van potvissen per groep en regio verschillen. Dit wijst er mogelijk op dat potvissen hun eigen maatschappijen en culturen hebben, te herkennen aan hun ‘dialect’. Het blijft daarom lastig om betekenis toe te kennen aan een coda, omdat elk geluid eerst aan een individu moet worden gekoppeld – een tijdrovend proces.

Overdracht van complexe ideeën

Dus hoe werkt dat potvisalfabet nu? Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat potvissen regelmatig de snelheid van hun coda’s veranderen. Andere potvissen nemen die verandering vervolgens over, maar kunnen daar zelf ook nieuwe geluiden of ‘informatie’ aan toevoegen. Mogelijk krijgt de coda op die manier een andere betekenis.

Misschien de fascinerendste vondst van het onderzoek is dat elementen die op zichzelf betekenisloos zijn, worden gecombineerd om steeds complexere ideeën te communiceren. In het Nederlands betekenen de geluiden ‘san’ en ‘daal’ niks, maar naast elkaar krijgen ze betekenis als het woord ‘sandaal’. Volgens Sharma is het te vroeg om de coda’s van potvissen ‘zinnen’ te noemen, maar uit het onderzoek blijkt wel dat de geluiden mogelijk meer dan één betekenis kunnen hebben.

‘Dit is een belangrijke eerste stap,’ aldus National Geographic Explorer David Gruber, die meewerkte aan het onderzoek. ‘We zullen niet ineens vloeiend walvis spreken, maar we leren gaandeweg. Beetje bij beetje laten de potvissen geheimen los over hoe ze communiceren.’