Het RIVM en het Amsterdam UMC Multidisciplinair Lymeziekte centrum (AMLC) waarschuwen al jaren voor de gevaren van tekenbeten. De beestjes kunnen een bacterie bij zich dragen die Lymeziekte kan veroorzaken, een vervelende infectieziekte. Maar ondanks alle inspanningen lopen jaarlijks toch 25.000 tot 30.000 Nederlanders de ziekte van Lyme op.

Van deze mensen merkt 1500 de tekenbeet te laat of helemaal niet op. Zij kunnen daar ernstige klachten aan overhouden, waaronder hersenzenuwuitval. Bij sommigen zijn de klachten langdurig, zelfs na een behandeling met antibiotica. Er zijn behoorlijk wat tips om de ziekte van Lyme te voorkomen, maar een vaccin zou natuurlijk nóg effectiever zijn. Goed nieuws: dat is in de maak.

De stand van zaken

‘Er loopt momenteel een zogeheten fase III-studie naar een vaccin tegen Lymeziekte, waar onder meer het Amsterdam UMC aan meewerkt,’ vertelt Joppe Hovius. Hij is hoogleraar, arts en oprichter van het AMLC. Voordat een vaccin de markt op mag, worden verschillende fases doorlopen. Per fase wordt het vaccin bij een steeds grotere groep mensen getest op potentiële bijwerkingen. In fase III krijgen duizenden mensen het vaccin toegediend.

Bijwerkingen
Het vaccin dat nu in de maak is, is niet de eerste poging om Lymeziekte te bestrijden. Eind jaren negentig van de vorige eeuw was er kort een vaccin tegen Lyme beschikbaar in de Verenigde Staten. Maar dat werd wegens (vermeende) bijwerkingen in 2002 van de markt gehaald. ‘Het stukje eiwit dat destijds als boosdoener werd aangewezen, is uit dit vaccin gehaald om eventuele discussies te voorkomen,’ aldus arts Joppe Hovius.

‘Dat het vaccin de eerste twee fases heeft doorstaan, is een goed teken,’ vertelt Hovius. ‘Maar de echte resultaten komen aan het einde van de derde fase.’ Die loopt tot 2025. De verwachting is dat in 2026 bekend is of het vaccin inderdaad veilig en effectief is.

Zo werkt het vaccin tegen Lymeziekte

Een teek maakt ons ziek door de bacterie Borrelia burgdorferi in ons lichaam te brengen. Dat gebeurt nadat hij zich heeft vastgebeten in onze huid en zich tegoed doet aan een bloedmaaltijd. Hoe kan dit vaccin voorkomen dat dat gebeurt?

‘Het is een zogeheten transmissieblokkerend vaccin,’ legt Hovius uit. ‘Je wordt gevaccineerd met een eiwit van de bacterie die Lymeziekte veroorzaakt. Je lichaam maakt daarop antistoffen aan. Als je wordt gebeten door een besmette teek, neemt de teek het bloed op met daarin de antistoffen. De bacterie wordt in de teek door de antistoffen herkend en gedood, nog voordat hij in het lichaam van de mens terechtkomt.’

Verschillende tekenziekten

In het Amsterdam UMC loopt momenteel nog een ander onderzoek naar een tekenvaccin. Maar dat bevindt zich nog in de zogenaamde preklinische fase. Oftewel: het absolute begin. Dat vaccin moet voorkomen dat de teek zich überhaupt kan voeden en zo bacteriën en virussen kan overdragen.

Vrijwillige tekenbeten
Een onderzoek naar een dergelijk vaccin heet TICK ME. Proefpersonen laten zich vrijwillig door tien teken bijten. Deze zijn speciaal gekweekt in het laboratorium en vrij van bekende humane ziekteverwekkers. Het doel is achterhalen welke antistoffen deze vrijwilligers aanmaken tegen de eiwitten in het tekenspeeksel. Die informatie kun je gebruiken om een vaccin tegen de teek te ontwikkelen. Dat zou moeten voorkomen dat de teek zich überhaupt kan voeden met jouw bloed.

Dit vaccin zou meerdere vliegen in één klap slaan. Teken veroorzaken namelijk niet alleen Lymeziekte, maar ook andere ziekten, zoals tekenencefalitis. In 2016 is vastgesteld dat sommige Nederlandse teken dit virus bij zich dragen. Raak je besmet, dan veroorzaakt het virus een hersen(vlies)ontsteking. Sinds 2016 kregen zo’n 25 patiënten deze diagnose.

‘Ik wil zeker niet de alarmbel luiden, want de ziekte is tot op heden zeer zeldzaam,’ verzekert Hovius. ‘Maar als je deze andere tekenbeetziekten niet onderzoekt, dan kun je ze ook niet vinden.’

Verder lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.