Fossiele resten van koepelhoofdige dinosaurussen zijn zeldzaam. Deze planteneters uit het Krijt, de pachycephalosauriërs, hadden een verdikte, ronde schedel waarvan de functie nog altijd onderwerp van debat is. In Mongolië is nu het oudst bekende én compleetste fossiel van dit geslacht gevonden. Wat kunnen we leren van deze ontdekking?
Een kleine dino van grote waarde
De nieuwe soort heeft de wetenschappelijke naam Zavacephale rinpoche gekregen, en leefde ongeveer 108 miljoen jaar geleden. In vergelijking met latere verwanten was hij piepklein: waar soorten van het geslacht Pachycephalosaurus tot wel 4,5 meter lang konden worden en 270 kilo konden wegen, was Zavacephale rinpoche ongeveer een meter lang en woog rond de negen kilo.
Leestip: 5 keer werd de aarde getroffen door een massa-extinctie. Hoe kon dat gebeuren?
Toch is de vondst van deze relatief kleine dinosaurus van groot belang. ‘Voor wie deze dinosauriërs bestudeert, is de vondst van Z. rinpoche degene waarop we allemaal hebben gewacht,’ zegt David Evans, paleontoloog aan het Royal Ontario Museum (Canada). Dankzij Z. rinpoche hebben onderzoekers nu immers een bijna compleet beeld van de lichaamsbouw van deze dieren.
Dino-puberteit
Net als zijn latere familieleden had Z. rinpoche een verdikte, koepelvormige schedel. Het fossiel bevat daarnaast botten van ledematen, schouders, heupen en een staart. Uniek is dat hiermee voor de eerste vingerbotjes van een pachycephalosauriër zijn gevonden.
Waarom vooral de schedels van deze dinosaurussoort werden teruggevonden, legt onderzoeker Lindsay Zanno van het North Carolina Museum of Natural Sciences (VS) uit: ‘Stel je een halve bowlingbal voor op een constructie van tandenstokers, en gooi dat in een rivier. Wat blijft dan heel? Enkel de bowlingbal.’ De fragiele skeletten van de pachycephalosauriërs vergingen meestal, terwijl de sterkste delen bleven liggen.
Leestip: Wetenschappers ontdekken ‘drakenprins’ gerelateerd aan T. rex
De botstructuur van de poten liet zien dat het opgegraven dier nog jong was. Een belangrijk detail hierbij is dat de koepel op zijn schedel al ontwikkeld was vóórdat het zijn volwassen formaat bereikt.
Dit past bij een patroon dat ook bij andere dino’s is gevonden: opvallende versieringen zoals kammen, hoorns en helmen verschenen vaak al in de puberteit, een fase waarin uiterlijk en sociaal gedrag belangrijk werden.
Het ontstaan van de koepels
De manier waarop Zavacephale rinpoche zijn koepel ontwikkelde, lijkt sterk op hoe de dikke schedels in de loop van miljoenen jaren bij de hele groep zijn ontstaan. Lange tijd dachten paleontologen dat de eerste pachycephalosauriërs slechts licht verdikte, platte schedeldaken hadden. Zavacephale bewijst echter dat een koepel veel eerder ontstond dan gedacht.
Samen met verwante soorten zoals Colepiocephale labei uit Canada laat dit zien dat pachycephalosauriërs hun kenmerkende uiterlijk al vroeg in hun evolutie ontwikkelden.
Dat de koepel al vroeg in het leven groeide, wijst erop dat hij een belangrijke sociale functie had. Zelfs dit jonge dier droeg al een opvallende helm om indruk te maken, signalen af te geven of rivalen uit te dagen. Mogelijk gebruikten de dieren hun koepel om te pronken of om met soortgenoten kopstoten uit te wisselen in de strijd om een partner.
Veranderingen in de stamboom
De vondst dwingt wetenschappers om de hele familiegeschiedenis opnieuw te bekijken. Veel bekende pachycephalosauriërs leefden later in het Krijt, maar Zavacephale rinpoche is zeker veertien miljoen jaar ouder dan het tot nu toe oudste exemplaar.
Dat betekent dat de groep eerder afsplitste van hun gemeenschappelijke voorouders, waarschijnlijk de gehoornde dinosaurussen, en zich in Azië ontwikkelde voordat ze naar Noord-Amerika verspreidden.
Leestip: Deze nieuwe dinosaurussoort had geen vervaarlijke hoorns, maar wél piepkleine armpjes
Bovendien leert het fossiel dat onderzoekers voorzichtig moeten zijn: een goed ontwikkelde schedelkoepel betekent niet automatisch dat het dier volwassen was. Sommige soorten die als aparte dino’s werden gezien, kunnen mogelijk gewoon jeugdfasen van pachycephalosauriërs zijn geweest.
Wat de koepels precies betekenden, blijft onduidelijk. Waren het wapens, pronkstukken of beide? Zeker is dat de helm een belangrijk onderdeel was van hun sociale leven, en dat hij miljoenen jaren lang kenmerkend bleef voor deze dino’s.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
