Tyrannosaurus rex is een vleesetend icoon. Met een lengte van ruim twaalf meter en een gewicht van achtduizend kilo staat deze reus bekend als de grootste en laatste van zijn familie van carnivoren. De ontdekking van een nieuwe, veel kleinere tyrannosaurus brengt nieuwe inzichten in het evolutionaire verhaal van deze dinosaurus.
De nieuwste toevoeging aan de tyrannosaurus-familie kreeg de naam Khankhuuluu mongoliensis, letterlijk vertaald: ‘drakenprins van Mongolië’. De dino, die eerder deze week werd omschreven in het wetenschappelijk tijdschrift Nature, is geïdentificeerd uit twee onvolledige skeletten die bestaan uit schedelbotten, wervels, heupdelen en botten van ledematen.
Leestip: Deze nieuwe dino had belachelijk kleine armpjes
Die puzzelstukjes scheppen samen het beeld van een slanke tyrannosaurus die ongeveer 86 miljoen jaar geleden, tijdens het Krijt, in Mongolië rondwaarde. Het dier was ongeveer vier meter lang, ongeveer zo groot als de T. rex-jongen die twintig miljoen jaar later in Noord-Amerika zouden voorkomen. Ook zijn ronde oogkassen, messcherpe tanden en lange kaken deden Khankhuuluu lijken op een jonge versie van de latere tyrannosaurussen.
Khankhuuluu is meer dan gewoon een nieuwe toevoeging aan de groeiende lijst met dinosaurussen. ‘Khankhuuluu vertelt ons over de oorsprong van de tyrannosaurussen,’ zegt paleontoloog Darla Zelenitsky van de University of Calgary (Canada), die aan het onderzoek meewerkte.
Nieuwe tyrannosaurus ontdekt
In de vroege jaren zeventig vond de Mongoolse paleontoloog Altangerel Perle een paar onvolledige tyrannosaurus-skeletten in het oosten van het land. De botten leken op die van een kleine tyrannosaurus genaamd Alectrosaurus. Maar toen paleontoloog Jared Voris van de University of Calgary de botten in 2023 tijdens een onderzoeksreis naar Mongolië bestudeerde, begreep hij al snel dat ze niet behoorden tot een bekende soort.
‘De dino had onder meer een holle luchtkamer in het neusbeen, een kenmerk dat bij geen andere tyrannosaurus voorkomt,’ zegt Voris. De fossielen werden aangeduid met een nieuwe naam: Khankhuuluu.
De vondst is er een in een reeks van ontdekkingen rond tyrannosaurussen. In plaats van een simpele evolutionaire lijn van vroege tyrannosaurussen tot aan T. rex hebben paleontologen een evolutionaire struik vol vertakkingen blootgelegd, met verschillende subgroepen die opkwamen en weer verdwenen gedurende het Krijt. Dankzij de overvloed aan nieuwe tyrannosaurus-soorten kunnen experts een beeld schetsen van hoe de grote tyrannosaurussen, waaronder de gigantische T. rex, evolueerden en zich verspreidden over grote delen van de planeet.
Wat leert de ‘drakenprins’ ons over de evolutie van T. rex?
Toen hij werd vergeleken met andere tyrannosaurussen zagen de onderzoekers dat Khankhuuluu nauw verwant was aan de groep tyrannosaurussen waaronder ook de in Canada gevonden Gorgosaurus, de Alioramus uit Mongolië en de iconische T. rex. De nieuwe familieboom en de locatie waar de fossielen werden gevonden schetsen een nauwkeuriger beeld van hoe tyrannosaurussen over twintig miljoen jaar evolueerden.
‘De nieuwe soort is doorslaggevend voor ons begrip van het evolutionaire succes van de T. rex en diens verwanten,’ zegt Cassius Morrison, een paleontoloog van University College London (VK) die niet bij het onderzoek betrokken was. De nieuwe analyse toont met name hoe tyrannosaurussen in veel verschillende soorten evolueerden naarmate ze zich begaven in nieuwe landschappen.
Leestip: Een maashagedis is geen dino – maar wat dan wel?
Rond de tijd waarin Khankhuuluu leefde, verspreidden dit soort kleine, slanke tyrannosaurussen zich van prehistorisch Azië naar Noord-Amerika via een landbrug, stellen Voris en collega’s.
‘Tyrannosaurussen evolueerden tot die gigantische roofdieren die zich aan de top van de voedselketen bevonden,’ zegt Voris. ‘In een mum van tijd diversifieerde de tyrannosaurus sterk in Noord-Amerika.’ Het was de eerste van wat Zelenitsky omschrijft als ‘twee explosies van tyrannosaurussen.’
Sommige van de roofdieren bleven slank en richtten zich op kleine prooien, terwijl andere soorten uitdijden en op grotere dino’s begonnen te jagen. Tyrannosaurussen verspreidden zich van Californië tot New Jersey.
Terug naar Azië
Uit het nieuwe onderzoek blijkt echter dat de directe voorouders van T. rex niet in Noord-Amerika evolueerden. Voris en zijn collega’s suggereren dat minstens één tyrannosaurus-geslacht zo’n 79 tot 78 miljoen jaar geleden terug naar Azië trok, waarna de tweede ‘explosie’ plaatsvond. Op dat moment was er een groep tyrannosaurussen die relatief slank was, met een lange snuit waarop kleine hoorntjes groeiden, en een groep die groot werd met diepe schedels die bedreven waren in het breken van botten.
T. rex evolueerde van een voorouder uit die tweede groep, die tussen 73 miljoen en 67 miljoen jaar geleden weer de landbrug overstak richting Noord-Amerika. ‘Het nieuwe onderzoek biedt overtuigend bewijs dat de voorouders van T. rex evolueerden uit een groep tyrannosaurussen die Azië weer in gingen na een evolutionaire straling te hebben ondergaan in Noord-Amerika,’ zegt Morrison.
Als een verwoestende asteroïde 66 miljoen jaar geleden niet een abrupt einde had gemaakt aan het Krijt, is er geen twijfel dat de ontwikkeling van tyrannosaurussen zich had voortgezet.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
