Wetenschappers waarschuwen al jaren dat de aarde zich in een nieuwe massa-extinctie bevindt, vergelijkbaar met de inslag die miljoenen jaren geleden de dinosauriërs uitroeide. Toch biedt recent onderzoek een hoopvolle wending: de snelheid waarmee planten en dieren uitsterven is de afgelopen eeuw juist gedaald. Maar hoe terecht is dat optimisme?

Een nieuw licht op massa-extincties

De resultaten van het onderzoek werden gepubliceerd in het vakblad Proceedings of the Royal Society of London en bieden voor het eerst een systematische vergelijking van uitstervingspatronen en -oorzaken bij planten en dieren.

Het onderzoek is een reactie op eerdere, invloedrijke studies waaruit bleek dat we ons bevinden in een massa-extinctie: een periode waarin veel dieren- en plantensoorten in korte tijd uitsterven. Die conclusie werd vooral gebaseerd op uitstervingscijfers van de afgelopen 500 jaar, die werden doorgetrokken naar de toekomst.

Leestip: Goed nieuws! Maatregelen om bedreigde diersoorten te beschermen lijken te werken

Het nieuwe onderzoek, uitgevoerd door Kristen Saban en John Wiens van de University of Arizona (VS), laat zien dat deze methode misleidend kan zijn. Volgens hun analyse lag de piek in het uitsterven van planten, geleedpotigen en landgewervelden ongeveer honderd jaar geleden, en is sindsdien juist sprake van een daling.

‘De oorzaken van uitsterving veranderen snel,’ legt Wiens uit. ‘Daarom kun je patronen uit het verleden niet zomaar toepassen op de situatie van nu.’ Om dat te toetsen, analyseerden hij en Saban gegevens van meer dan twee miljoen soorten. En wat bleek? De bedreigingen die soorten vandaag de dag treffen, verschillen fundamenteel van die uit het verleden.

Niet elke soort sterft om dezelfde reden uit

In eerdere voorspellingen werd ervan uitgegaan dat planten en dieren om vergelijkbare redenen uitsterven. Maar volgens Saban zijn er juist grote verschillen. ‘De snelheid waarmee soorten verdwijnen, varieert sterk per soortgroep en per regio.’

Weekdieren, zoals slakken en mosselen, en gewervelde dieren stierven het vaakst uit. Bij planten en geleedpotigen, zoals insecten en spinnen, komt uitsterven veel minder vaak voor. Ook het leefgebied speelt een rol: de meeste uitgestorven soorten leefden op geïsoleerde eilanden, zoals Hawaï. Op het vasteland vonden uitstervingen vooral plaats in zoetwatergebieden.

Leestip: Deze 7 diersoorten zullen uitsterven als we niet ingrijpen

Op eilanden vormden invasieve exoten meestal de grootste bedreiging. Door mensen ingevoerde dieren zoals ratten, varkens en geiten verdrongen daar vaak de inheemse fauna. Op het vasteland was vooral het verlies van leefgebied de belangrijkste oorzaak van uitsterving.

Opvallend is dat de onderzoekers geen bewijs vonden dat klimaatverandering in de afgelopen tweehonderd jaar heeft geleid tot méér uitstervingen. ‘Maar dat betekent niet dat klimaatverandering geen bedreiging vormt,’ benadrukt Wiens. ‘Het laat alleen zien dat de uitstervingen uit het verleden niet voorspellen wat er nu of in de toekomst zal gebeuren.’

Hoopvolle cijfers, blijvende zorgen

De bevindingen van Saban en Wiens bieden een hoopvol tegengeluid bij de theorie dat de aarde zich midden in een nieuwe massa-extinctie bevindt. Tegelijkertijd waarschuwt Saban dat hun studie niet mag worden gezien als een poging om de menselijke impact op flora en fauna te bagatelliseren. ‘Het verlies aan biodiversiteit is op dit moment een ernstig probleem,’ zegt ze. ‘We begrijpen waarschijnlijk nog lang niet volledig wat de gevolgen daarvan zijn.’

Leestip: 5 keer werd de aarde getroffen door een massa-extinctie. Hoe kon dat gebeuren?

Met hun onderzoek hopen de twee vooral het debat over natuurbehoud te verdiepen. ‘Als we blijven stellen dat wat er nu gebeurt vergelijkbaar is met een meteorietinslag, lijkt het alsof we er niets meer aan kunnen doen,’ zegt Wiens. ‘Maar door de cijfers vanuit een ander perspectief te bekijken, hopen we bij te dragen aan beter begrip — en aan oplossingen om biodiversiteitsverlies te beperken.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!