Bekijk Becoming Cousteau, een documentaire van National Geographic die nu in bioscopen wordt vertoond.
Tijdens de VN-Milieuconferentie in Rio de Janeiro in 1992 voerden beroemdheden als Jane Fonda en Pele gesprekken met mensen als de Dalai Lama en George Bush. Maar toen er een officiële foto moest worden genomen van de presidenten, premiers en andere wereldleiders, wilden ze er maar één andere publieke figuur bij hebben. Terwijl ze bijeenkwamen voor de fotograaf, riepen de leiders Jacques Yves Cousteau, die toen al op leeftijd was, op om bij hen te komen staan.
De legendarische Franse onderzoeker, oceanograaf en natuurbeschermer, die tijdens het congres zijn bijnaam ‘Captain Planet’ kreeg, was aanwezig om de leiders te wijzen op het recht dat toekomstige generaties hebben op een schone planeet, een verantwoordelijkheid die de VN uiteindelijk ook erkende. Bijna dertig jaar later wordt Jacques Cousteau nog steeds herinnerd om zijn belangrijke bijdragen aan niet alleen de manier waarop mensen naar de aarde kijken, maar ook aan het behoud van de natuur. Dit zijn vijf manieren waarop hij de natuur internationaal op de kaart zette.
1. Hij maakte de wereld onder water zichtbaar
Cousteau staat bekend als een van de grondleggers van het duiken, waarin hij rond de jaren vijftig een voorloper was. Als een voormalige Franse marinepiloot was Cousteau steeds meer geïnteresseerd geraakt in oceaanonderzoek. In 1943 ging hij op zoek naar manieren waarop duikers zelfstandig naar de diepte konden. Hij experimenteerde met aanpassingen op de op dat moment gangbare techniek, waarbij duikers via een luchtslang vanuit een schip werden voorzien van zuurstof.
Dat resulteerde in de ademautomaat, die ervoor zorgde dat de benodigde lucht met de juiste druk werd aangevoerd. Door dit apparaat waren duikers niet langer afhankelijk van schepen en hadden ze de tijd om op verkenning te gaan onder het wateroppervlak. Daar bleek zich een uitgestrekte, nieuwe wereld te bevinden vol nog onontdekte levensvormen.
Het duiken met perslucht maakte het mogelijk wetenschappelijk onderzoek te doen, dieren te observeren, mijnen op te ruimen en zelfs archeologische expedities op de zeebodem uit te voeren. Het mysterie dat Cousteau voor een deel ontrafelde bestaat nog steeds voort: naar schatting 80 procent van de oceanen is nog niet onderzocht.
Lees ook: 7 hoopvolle ontwikkelingen voor het milieu in 2020
2. Hij liet mensen het belang van de oceanen inzien
Als tiener was Cousteau al gefascineerd door het idee van fotograferen onder water. Hij paste apparatuur aan en deed uitvindingen, zoals een onderwaterslee waarmee hij op de zeebodem kon filmen. Na zijn innovaties op het gebied van duikapparatuur, werkte hij ook samen met hoogleraar Harold Edgerton van het Massachusetts Institute of Technology aan vormen van verlichting die opgewassen waren tegen de extreme omstandigheden onder water. Van flitslicht om dieren in de diepzee mee te kunnen bekijken tot licht dat ver in het water kon doordringen: Cousteau droeg bij aan het onthullen van wat zich onder water afspeelde.
Daarnaast was hij betrokken bij de uitvinding van de eerste echte onderwatercamera, de Calypso. De camera uit 1961, die was vernoemd naar zijn favoriete schip, kon worden gebruikt tot een diepte van zo'n 200 meter maar was ook bruikbaar boven het wateroppervlak. Deze en andere uitvindingen maakten het mogelijk om onder water foto’s en zelfs films te maken. De schitterende onderwateropnamen van Cousteau werden gepubliceerd in National Geographic en met het geld dat hij hiervoor kreeg financierde hij in zijn beginjaren zijn onderzoek.
Cousteau maakte van het medium een kunstvorm met zijn adembenemende fotografie en invloedrijke films als The Silent World (1956), World Without Sun (1964), en Voyage to the Edge of the World (1977). De opkomst van de onderwaterfotografie was niet alleen van belang voor onderzoekers en wetenschappers, ook het grote publiek maakte zo kennis met de wonderlijke wereld van de oceanen en begon het belang in te zien in het behoud ervan.
3. Hij zette zich in voor de oceanen en koraalriffen
Naarmate hij meer te weten kwam over de dieren in zee, maakte Cousteau de overstap van ‘avonturenfilms’, zoals hij ze noemde, naar werk waarbij hij zich inzette voor al het leven in de oceanen. Hij kreeg een enorme voorliefde voor en kennis over koraalriffen, onderwaterplanten en zeedieren. Cousteau was een van de eersten die de sonartechnieken van dolfijnen wist vast te leggen, hij ontdekte nieuwe soorten en zelfs eerder daarvoor onbekende vulkaanbassins op de zeebodem.
Hoewel Cousteau als een soort ambassadeur van de oceanen optrad gedurende zijn loopbaan van tientallen jaren, liep zijn reputatie een deuk op door beschuldigingen van dierenmishandeling aan het begin van zijn carrière. Jean-Michel Cousteau schreef in een biografie over zijn vader dat deze gevangen zeedieren gebruikte en doodde en dat hij ongevoelig was voor het leed van andere dieren. In een van zijn films laat Cousteau dynamietvissen zien, een techniek die in de eerste jaren door duikers werd gebruikt. Daarbij werd dynamiet in het water gegooid om in een bepaald gebied dieren te kunnen bekijken, die anders voor de duikers zouden vluchten. Door de dieren te doden, kwamen ze vanzelf bovendrijven.
Tegen het einde van zijn leven waarschuwde Cousteau echter dat de mens bezig was de oceanen leeg te vissen en verwoesten, de dieren te bedreigen en de koraalriffen onherstelbare schade toe te brengen. In 1974 zei hij tegen ecoloog Phil Dustan dat hij vermoedde dat mensen de oorzaak waren van de steeds slechtere staat van de koraalriffen. Hij bleek het met zijn vermoeden aan het rechte eind te hebben. Inmiddels stellen wetenschappers dat het nog slechts zo'n tien jaar duurt voordat het grootste deel van de koraalriffen ter wereld verloren is gegaan door verbleking, klimaatverandering en andere factoren.
Lees ook: Waarom je eigen vork en lepel meenemen zo gek nog niet is
4. Hij waarschuwde als eerste tegen het dumpen van kernafval
Naarmate Cousteau meer tijd onder water doorbracht, begon hij zich ook steeds meer zorgen te maken over de plannen van regeringen om nucleair afval in oceanen en zeeën te dumpen. Toen hij had gehoord dat de Franse regering kernafval wilde lozen in de Middellandse Zee, raakte Cousteau in 1959 betrokken bij een grote voorlichtingscampagne en werd hij een verklaard tegenstander van zowel kernenergie zelf als het idee om het afval daarvan te lozen in de oceanen.
Zijn campagne tegen lozing in de Middellandse Zee was succesvol en hij bleef zich via zijn stichting en in zijn boeken en optredens uitspreken tegen vervuiling van de zeeën. “Wij willen dat iedereen het recht heeft om te beslissen welke risico’s hij of zij bereid is te nemen, om de levenskwaliteit voor toekomstige generaties te beschermen,” schreef hij in 1990 in een pamflet.
5. Hij wees op de verantwoordelijkheid die huidige generaties hebben ten opzichte van die van de toekomst
Door zijn eindeloze ontdekkingstocht van de wereld onder de zeespiegel ontwikkelde hij een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor mensen en dieren van toekomstige generaties, naast die van de huidige. In 1991 begon hij een handtekeningenactie voor de rechten van toekomstige generaties. Hij hoopte daarmee druk uit te oefenen op de Verenigde Naties, zodat die in hun verklaring ook het recht zouden erkennen van degenen die er nog niet zijn om van de natuurlijke wereld te genieten en kunnen profiteren.
Cousteau haalde uiteindelijk negen miljoen handtekeningen vanuit de hele wereld op. In 1997 stelde de UNESCO een verklaring op over de verantwoordelijkheid die huidige generaties hebben ten opzichte van toekomstige generaties. Hierin is onder meer tekst opgenomen over natuurbehoud en de verantwoordelijkheid om “voor toekomstige generaties een aarde achter te laten zonder onherstelbare schade door menselijke activiteiten.”
Op de VN-conferentie die hij in 1992 bijwoonde, sprak Cousteau over deze verplichting. “Toekomstige generaties zouden het ons niet vergeven wanneer wij opzettelijk hun laatste kansen verspelen,” zei hij onder meer. “We moeten stoppen met deze uitgestelde genocide! We moeten ophouden alleen aan onszelf en op korte termijn te denken... Dit is onze verantwoordelijkheid, want wij hebben de toekomst van komende generaties in handen.”
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
