Zware overstromingen in Yellowstone-park zorgen ook voor vernieuwing

Toen half juni grote hoeveelheden water als gevolg van voorjaarsbuien en smeltende sneeuw van de berghellingen in het zuidwesten van Montana stroomden en de rivier de Yellowstone en zijn zijtakken buiten hun oevers traden, bekeek ik aandachtig foto’s van geliefde plaatsjes in het gebied die door chocoladebruin water waren overspoeld. Ik belde met vrienden die uit het gebied waren geëvacueerd en dacht aan de verstoring van hun alledaagse leven en werk, aan weggespoelde wegen en aan andere schade aan de infrastructuur, waarvan de reparaties vele jaren en miljoenen dollars zullen vergen.

Maar toen dacht ik aan een eenzame smalbladige populier in de Lamar Valley, binnen het Yellowstone National Park. Niet zo lang geleden was ik op een zomerdag in augustus langs de met ronde keien bezaaide rivier de Lamar aan het vissen op Yellowstone-roodkeelforel. Omdat het zinderend heet was, zocht ik een schaduwrijk plekje op om van mijn lunchpakket te genieten. Hoewel de Lamar Valley erom bekendstaat dat hij bizons, wolven en grizzlyberen aantrekt, gaat het niet goed met de oevervegetatie die deze dieren nodig hebben. Om mij heen zag ik maar weinig bomen die schaduw konden bieden, en onder de meeste ervan stonden een paar lichtgeraakte bizons.

In de vallei van de Gardiner River, even ten zuiden van de noordingang van het Yellowstone National Park, heeft een stortvloed van water volgroeide bomen en een deel van de weg meegevoerd.

Uiteindelijk vond ik een plekje onder een reusachtige smalbladige populier waarvan de groeven een ouderdom van tenminste honderd jaar verraadden. Deze eenzaat verrees ruim boven de rivieroever en was een overlevende van een overstroming in een ver verleden waarbij vochtig slib over de bosgrond was verspreid – de ideale omstandigheden voor het ontkiemen van smalbladige populieren. Rond mijn lunchplek groeide geen enkel juveniel exemplaar van deze boomsoort. Ik ben bomen als deze woudreus in Lamar Valley overal in de VS tegengekomen en heb me altijd afgevraagd waarom ze vaak de laatste exemplaren zijn die in een bepaalde streek zijn ontkiemd.

Omstandigheden die ertoe leiden dat rivieren hun vruchtbare slib over spoelvlakten verspreiden, zijn de laatste decennia in de aaneengesloten VS steeds zeldzamer geworden, als gevolg van zware droogteperioden, de klimaatverandering en het aftappen en kanaliseren van rivieren. Met alle consequenties van dien. Rivierbeddingen vertonen sporen van erosie en worden steeds dieper, oevers worden overwoekerd door invasieve soorten en wetlands waar regenwater op natuurlijke wijze wordt opgeslagen, gaan verloren.

Dus toen het Yellowstone National Park onlangs werd getroffen door historisch zware overstromingen, wilde ik weten of deze watervloed ook een hernieuwende uitwerking op het hele ecosysteem zou kunnen hebben. Of er inderdaad een wetenschappelijke reden tot optimisme bestaat, is veel belangrijker dan alleen maar het floreren van de smalbladige populieren die ik steeds minder tegenkwam. Op het spel staat niets minder dan het voortbestaan van een emblematisch landschap van grote culturele waarde.

De veranderingen die door de overstromingen van de rivier de Yellowstone zijn veroorzaakt, zijn goed te zien bij Paradise, Montana. De Yellowstone is de langste ongetemde rivier in de aaneengesloten VS. De historische overstromingen van dit jaar waren het gevolg van zware voorjaarsregens en smeltende sneeuw.

In de Yankee Jim Canyon, een flessenhals voor de rivier de Yellowstone, steeg het wassende water zeer snel voordat het zich in de stroomafwaarts gelegen Paradise Valley stortte.

Invloedrijke overstromingen

Wanneer ongerepte, niet-afgedamde rivieren buiten hun oevers treden, zoals de Yellowstone en zijn zijrivieren, doen ze iets wat mensen niet leuk vinden: ze veranderen van loop. Het water van wilde rivieren zoekt zijn weg door nieuwe beddingen, voert slib en zand mee naar lager gelegen gebied en verspreidt al dat vruchtbare materiaal over spoelvlakten, waardoor het hele landschap verandert. Voor een sportvisser die vanaf zijn favoriete zandbank zijn kunstvliegen uitwerpt, een kanovaarder die altijd kiest voor een bepaald zijriviertje of een landbezitter die zijn kadasterlijnen ziet verschuiven, staat deze verandering misschien gelijk aan pure verwoesting. Maar in werkelijkheid duidt zulke ‘verwoesting’ erop dat een rivier en zijn spoelvlakten levendige en bruisende ecosystemen zijn.

‘Wij mensen denken vaak dat overstromingen en bosbranden ware rampen zijn, maar ze zijn alleen maar rampzalig omdat we op die plekken zijn gaan wonen en er dingen hebben gebouwd,’ zegt Scott Bosse, afdelingshoofd voor de noordelijke Rocky Mountains van de milieugroep American River. ‘Vanuit ecologisch oogpunt zijn het geen rampen. Integendeel, overstromingen zijn heel erg gezond voor rivieren, vooral voor rivieren als de Yellowstone.’

Karin Boyd, een geologe uit Bozeman die onderzoek doet naar de dynamiek van rivieren, licht mensen graag voor over manieren waarop ze met een rivier kunnen samenwerken in plaats van ertegen te vechten. Ook zij wil graag bekijken welke veranderingen het landschap heeft ondergaan nu het modderige water van de Yellowstone zich weer terugtrekt.

‘We beschouwen erosie altijd als iets schadelijks,’ zegt zij. ‘Maar het enige wat er gebeurt, is dat honderdduizenden kubieke meters slib van de ene plek naar de ander worden verschoven en dat al dat materiaal in de loop der tijd weer wordt opgenomen in het landschap terwijl de rivier tot rust komt. En dat is iets wat ik dolgraag nader wil bestuderen.’

Ze zal uitkijken naar kenmerken als meegesleurde bomen, die rivierbeddingen blokkeren en op zandbanken zijn gestrand. Na verloop van tijd zal al dat natuurlijke puin steeds meer slib opvangen en nieuwe zandbanken of echte eilandjes creëren. Uiteindelijk zullen wilgen en smalbladige populieren op het vers aangelegde land vaste voet aan de grond krijgen en een nieuwe habitat voor dieren vormen.

Karin Boyd, een geologe uit Bozeman die onderzoek doet naar de dynamiek van rivieren en overstromingen, staat dertig meter boven de rivier de Yellowstone op een heuvel. Op het hoogtepunt van de overstromingen heeft het kolkende water een groot deel van de heuvel weggeslagen.

Boyd onderzoekt de veranderingen die door de overstromingen langs de rivier de Yellowstone zijn veroorzaakt.

Kansen voor de forel

Ook de inheemse Yellowstone-roodkeelforel profiteert van de complexiteit die door overstromingen wordt gecreëerd. Terwijl het vloedwater nog kolkt, ontsnappen forellen naar rustiger zijriviertjes. Het hoogwater maakt talloze zijtakken van de hoofdrivier veel toegankelijker, waardoor de vissen er kunnen paaien. Overigens stoppen forellen ook tijdens overstromingen niet met eten.

‘Gedurende de overstromingen zelf worden er enorme hoeveelheden materiaal afgesleten, wat betekent dat er een hele hoop ongewervelde diertjes in het water drijven. Dat is gewoon een feestmaal voor de grotere waterdieren,’ zegt Pat Byorth, die zeventien jaar lang werkzaam is geweest als visserijbioloog in Montana en nu de leiding heeft over het Montana Water Project van de milieugroep Trout Unlimited.

Inheemse forelsoorten hebben zich in de loop van de 150.000 jaar dat ze in dit ecosysteem leven, aangepast aan rivieren die geregeld buiten hun oevers treden. Bij later geïntroduceerde soorten, zoals de regenboogforel, ontbreekt die aanpassing; het grootste gedeelte van hun kuit of uitgekomen visjes is waarschijnlijk door het vloedwater weggespoeld.

Byorth verwacht in drie jaar tijd een florerende populatie van paaiende Yellowstone-roodkeelforellen. Daar zullen ook sportvissers van profiteren, zoals dat ook gebeurde na de overstromingen van 2011 en 1996. Daarentegen zullen biologen de komende jaren waarschijnlijk minder regenboogforellen tellen, hoewel Byorth niet denkt dat de veranderingen ingrijpend genoeg zijn om door sportvissers te worden opgemerkt.

Byorth is zelf dol op vissen, maar als het om de ecologische voordelen van deze overstromingen gaat, denkt hij ook aan insecten als steenvliegjes, die veel meer stenige habitat langs de oevers zullen vinden, en aan vogels als de Noord-Amerikaanse waterspreeuw, die zich met deze oevervliegen voedt. ‘En het is ook gunstig voor visarenden, adelaars en rivierotters,’ zegt hij. ‘Alles in dit ecosysteem, met name binnen het park, is afhankelijk van deze vorm van hernieuwing om zichzelf op langere termijn voort te planten. Het betekent een volledige herschikking van het aquatische ecosysteem, en dat is gewoon prachtig.’

Pas uitgekomen visjes zijn gestrand in ondiepe poelen die door de overstromingen zijn achtergelaten.

Wat voor de één een ramp is, is een uitgelezen kans voor de ander: een Louisiana-tangare doet zich tegoed aan juveniele visjes die geen kant op kunnen.

Een zwerm Amerikaanse klifzwaluwen doet zich boven de aangezwollen rivier de Yellowstone tegoed aan muggen.

Populieren en overstromingen

Een van de grote ecologische kwesties met betrekking tot deze overstromingen is de vraag of en hoe ze de oevervegetatie zullen beïnvloeden, en dan met name smalbladige populieren en wilgen. Wereldwijd zijn oeverhabitats echte hotspots van biodiversiteit; in de westelijke VS leven in deze habitats meer broedende vogelsoorten dan in alle andere regionale habitats tezamen. En omdat smalbladige populieren hier de dominante oeverbomen zijn, zal hun lot gevolgen hebben voor het hele ecosysteem.

Om zich voort te planten hebben smalbladige populieren en ook wilgen allereerst vochtige, zanderige bodem voor hun zaden nodig. Dat soort bodem ontstaat doorgaans alleen bij overstromingen of de doorbraak van beverdammen. Zulke omstandigheden hebben zich in de afgelopen 25 jaar in het noordoosten van het Yellowstone National Park niet meer op grote schaal voorgedaan. En het lijkt erop dat ook de overstromingen van dit jaar niet genoeg zijn om verandering in die situatie te brengen.

Veel van de smalbladige populieren in het noordoosten van het nationale park zijn gedurende de jaren negentig ontsproten in een reeks vochtige jaren. Volgens een schatting van David Cooper, ecoloog aan de Colorado State University, zijn na de overstromingen in de periode 1995-1997 maar liefst 1,36 van de 1,37 miljoen smalbladige populieren langs de Lamar River, de Gardner River en de Soda Butte Creek dankzij het vloedwater ‘geplant’. Meerdere jaren met overstromingen achter elkaar waren van cruciaal belang voor het ontkiemen en gedijen van deze bomen. Zaden die in een vochtig jaar ontkiemen, kunnen het volgende jaar als zaailingen weer ten grond gaan als het in dat jaar te droog is.

‘Smalbladige populieren behoren tot de boomsoorten in Noord-Amerika die het gevoeligst zijn voor droogte,’ zegt Cooper. ‘Ze kunnen absoluut niet omgaan met een lage bodemvochtigheid en hebben een stabiele aanvoer van water nodig.’

Ook moeten er genoeg pluizige zaadjes van de smalbladige populier op vochtige grond vallen. Iedereen die zijn auto weleens onder deze boom heeft geparkeerd, zal die ‘zadenregen’ kennen. Maar Cooper maakt zich meer zorgen over het feit dat veel planten in het noordoosten van het Yellowstone-park te zwaar worden begraasd door wapiti’s en bizons en dat er dit jaar om die reden te weinig zaden zullen zijn en pas ontkiemde populieren door de dieren worden opgegeten. Dat is ook gebeurd met veel smalbladige populieren die na de overstromingen van 1995-1997 zijn ontkiemd. ‘Als er ergens nieuwe bomen ontkiemen, gaat het vervolgens om de vraag of je op die plek niet wordt weggevaagd,’ zegt Cooper. ‘Het is een zeer uitdagende plek.’

De vorming van nieuwe vegetatiepatronen hangt ook af van de grond die het terugtrekkende vloedwater in de vallei achterlaat. Uit onderzoek van Grant Meyer, geomorfoloog aan de University of New Mexico, zijn bij zware overstromingen aan het einde van de negentiende en het begin van de vorige eeuw dikke grindlagen afgezet in de bedding van een zijrivier van de Lamar River. De grindlagen (die maar weinig water vasthouden) kwamen in de plaats van fijnere zandbodem die veel vocht bevat en dus ideaal is voor grassen en smalbladige populieren. Op de grindbodem ontkiemden daarentegen vooral draai-dennen.

Op lange termijn maakt Meyer zich wat betreft de gezondheid van oeverhabitats in het Yellowstone-park geen zorgen over al dan niet zware overstromingen of grazers, maar over de klimaatverandering. ‘We zullen daardoor vaker extreme droogteperioden meemaken, dat staat vast,’ zegt hij. ‘We hadden daar natuurlijk al méér last van dan van overstromingen, dus zal de klimaatverandering het herstel van de smalbladige populier meer dan alle andere factoren beïnvloeden.’

Toch denken veel onderzoekers en milieubeschermers dat de overstromingen van dit jaar in en rond het Yellowstone-park zullen zorgen voor een wederopleving van de oevervegetatie.

‘We zullen een geweldig jaar voor de vernieuwing van de smalbladige populier meemaken, want de zaden van deze bomen hebben verse zandbodem nodig om te ontkiemen,’ zegt Bosse. ‘We zullen volgend jaar een geheel nieuw oeverlandschap langs de Yellowstone zien, en het zal fascinerend zijn om dat te onderzoeken.’

Boyd hoopt dat veel planten en bomen zelfs terrein zullen heroveren. Na de zware overstromingen van 2011 langs de Musselshell River in Montana zag hij hele tapijten van jonge smalbladige populieren ontluiken. Ze werkte daar aan een project ter compensatie van landbezitters die de tere zaailingen tegen grazend vee beschermden.

‘We zijn vaak behoorlijk controlerend,’ zegt zij. ‘Als je al die nieuwe zaailingen ziet, denk ik dat die lui van het parkbeheer zich meteen afvragen: oké, moeten we een deel van deze boompjes beschermen? Zullen ze niet door bizons worden vertrapt of afgegraasd?’

Intussen genieten die grazende zoogdieren van een weldoorvoed voorjaar. De regen en de sneeuw die tot de overstromingen hebben geleid, zijn gunstig voor de vegetatie in het hele gebied. Weliswaar zullen wapiti’s de aangezwollen en potentieel gevaarlijke rivieren moeten oversteken wanneer ze naar hun zomergronden in het park trekken om daar hun kalveren te baren, maar alle dieren in het noorden van het Yellowstone-park zullen één opmerkelijke verandering merken: de tijdelijke afwezigheid van mensen en auto’s. Nu het noordelijke deel van het park gesloten blijft, verwachten biologen dat dieren het landschap op vrij ongebruikelijke manieren zullen gaan gebruiken.

In de buurt van Livingston, Montana, zijn leden van het gezin-DePew bezig met het schoonmaken van hun huis, dat door het kolkende water werd beschadigd.

De kracht van de overstromingen is af te lezen aan dit schuurtje, dat vanuit de Yankee Jim Canyon werd meegesleurd en op zijn kop in een wirwar van prikkeldraad is beland.

Misplaatste wegen

Op lange termijn zien voorstanders van een ongerepte rivier de recente overstromingen als een goede kans om de infrastructuur in het gebied dusdanig aan te passen dat het ecosysteem minder risico’s loopt en dat mensen hier nog meer van de natuur kunnen genieten. De overvloedige regen en sneeuwval die de overstromingen van dit jaar hebben veroorzaakt, zullen door de klimaatverandering waarschijnlijk steeds vaker voorkomen. Met het oog daarop overwegen parkfunctionarissen om de zwaar beschadigde weg langs de Gardner River naar hoger gelegen gebied te verleggen. Daarmee wordt niet alleen voorkomen dat de weg in de toekomst onder water komt te staan, maar zal de rivier de kans krijgen om zijn traditionele spoelvlakte te heroveren.

‘De grootste dreiging is dat we overdreven zullen reageren en allerlei zware infrastructuur gaan bouwen (...), waardoor we de voordelen van grote overstromingen van het aquatische systeem weer terugdraaien,’ zegt Byorth, wiens eigen gezin schade ondervond van de overstromingen. Hij vermoedt dat de overstromingen zonder de oevervegetatie die voor hun blokhut groeit veel meer schade zouden hebben aangericht.

‘Zeker, we zullen wegen en bruggen moeten herstellen,’ zegt hij. ‘Maar we hoeven dat niet op grote schaal te doen en daarbij beddingen te kanaliseren en in betonnen kisten in te dammen. We kunnen leren van deze overstromingen. We kunnen de infrastructuur herschikken op een wijze die de rivier de kans geeft weer ongerept te zijn en op langere termijn gezond te blijven.’

Hoe de infrastructuur in het gebied ook herbouwd zal worden, het zal jaren in beslag nemen. Voorlopig blijft het noorden van het nationale park, met inbegrip van de Lamar Valley, gesloten. Zoals de meeste mensen verwachtte ik niet dat ik het gebied dit jaar nog persoonlijk zou kunnen bezoeken. In plaats van op mijn verjaardag in juni langs een van de zijrivieren van de Lamar River te gaan vissen, bezocht ik die dag een persconferentie waarop details bekend werden gemaakt over de schade die in het Yellowstone-park was aangericht. Bij een ondergelopen weg, op slechts een paar minuten rijden van de noordingang tot het park, stond ik met een kudde verslaggevers achter een rij gele verkeerskegels te kijken naar de nieuwe oever die de Gardner River in de weg had uitgesleten. Onder een dun laagje asfalt en een afgebroken rioolpijp herinnerden diepere lagen van afgeronde keitjes en slib ons aan het feit dat de rivier in het verleden talloze keren langs deze plek is gestroomd, lang voordat de weg was aangelegd.

Op de aangezwollen rivier de Yellowstone zijn in de nauwe Yankee Jim Canyon, ruim twintig kilometer ten noorden van het Yellowstone National Park, hoge golven met schuimkoppen te zien. ‘Yankee Jim’ was de bijnaam van de goudzoeker James George, die in 1863 naar Montana trok nadat er goud in het gebied was gevonden. Drie jaar later werd het stroomgebied van de Yellowstone uitgeroepen tot het eerste nationale park van de VS.

Ruim een week na het hoogtepunt van de overstromingen kreeg ik van Chris Boyer, een luchtfotograaf en boer uit Bozeman die zich inzet voor het herstel van de rivieren in het gebied, te horen dat hij een stoeltje vrij had voor een vlucht over het park. Nadat hij bij het krieken van de dag elders in de county een lading geiten had afgeleverd, stapten we in zijn liefdevol onderhouden Cessna uit 1957 en vlogen over de Gallatin Range. We volgden de rivier de Yellowstone naar het park, waar we boven de Lamar Valley meteen konden zien welke veranderingen de overstromingen hadden veroorzaakt: overal lagen opgehoopte boomstammen en verse lagen slib en grind, terwijl de weg langs de rivier spookachtig leeg was. We vlogen te hoog om te kunnen zien of de oude smalbladige populier waaronder ik had gezeten de overstromingen had overleefd.

We zwenkten af richting de zijrivier waar ik deze maand had willen vissen en bewonderden de talloze scherpe meanders die hij in het verleden had achtergelaten terwijl hij zijn loop telkens verlegde. Het bruine vloedwater vormde nu een scherp contrast met de heldergroene vegetatie, die het reliëf van het terrein benadrukte. ‘Ik heb altijd gevonden dat het meanderpatroon van een rivier een van de mooiste vormen van de natuur is,’ zegt Boyer in zijn headset. Betoverd door het tafereel beneden mij, kan ik niet anders dan hem gelijk geven.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com