Aan de nachthemel zal het in 2022 sprankelen van de kosmische wonderen. Twee volledige maansverduisteringen zullen voor ‘bloedmanen’ zorgen, die door miljarden mensen bekeken kunnen worden. De term is ontleend aan de dieprode kleur die de maan aanneemt wanneer hij geheel in de schaduw van onze planeet komt te liggen. Sprankelende vallende sterren zullen langs het firmament schieten zonder dat hun lichtflitsen verdrongen zullen worden door het felle schijnsel van de maan. En nachtkijkers kunnen zich verheugen op een opeenhoping van vijf van de helderste planeten, die allemaal met het blote oog te zien zullen zijn. Onder de juiste omstandigheden zou dat vijftal waarneembare planeten zelfs aangevuld kunnen worden door het verre Uranus, dat als een piepklein groenachtig lichtstipje aan de nachthemel te bewonderen zal zijn.
Hieronder zetten we enkele van de spectaculairste hemelse fenomenen van 2022 op een rijtje.
3 en 4 januari: Meteorenzwerm van de ‘Quadrantiden’
Voor nachtkijkers op het noordelijk halfrond valt het hoogtepunt van de eerste grote meteorenzwerm van 2022 – de ‘Quadrantiden’, ook wel ‘Boötiden’ genoemd – in de late avond van 3 januari en de nacht van 4 januari. De smalle maansikkel zal al vroeg in de avond ondergaan, zodat er gedurende de piek van de zwerm, tussen middernacht en het ochtendgloren, ideale kijkomstandigheden zullen heersen. De Nieuwjaarszwerm van 2022 zal gepaard gaan met extra-felle lichtsporen en zo’n 25 à 100 zichtbare vallende sterren per uur, afhankelijk van de lichtvervuiling in jouw omgeving.
De Quadrantiden danken hun naam aan het voormalige sterrenbeeld Quadrans Muralis (‘Muurkwadrant’), vlak naast de steel van de ‘Steelpan’ (de Grote Beer) aan de noordoostelijke nachthemel, van waaruit de gloeiende brokjes ruimtepuin lijken uit te waaieren; tegenwoordig maakt Quadrans Muralis deel uit van het sterrenbeeld Ossenhoeder (Boötes). Zoals in het geval van andere meteorenzwermen zul je ook tijdens de Quadrantiden de meeste vallende sterren kunnen bewonderen als je de zwerm buiten de stad bekijkt en je je ogen zo’n twintig minuten de tijd geeft om aan de duisternis van de late avond of vroege nacht te wennen.
24 maart tot 5 april: Ontmoeting van Venus, Mars en Saturnus
Van eind maart tot begin april zullen vroege vogels op beide halfronden getuige kunnen zijn van een majestueuze hemelse dans van enkele van onze helderste planeten. Wie Venus, Mars en Saturnus dicht opeengepakt in een driehoekig groepje wil bewonderen, kijkt ongeveer een uur vóór plaatselijke zonsopgang naar de lage zuidoostelijke nachthemel. Op 27 en 28 maart zal ook de maansikkel het planetaire drietal passeren.
Lees ook: Kijken! In tien jaar tijd was Mars niet zo groot en helder
Nachtkijkers die de planeten een hele nacht blijven volgen, zullen zien hoe ze van positie veranderen. De planeten vormen tot na 1 april een driehoek met gestaag veranderende hoeken, waarna het trio een rechte lijn zal vormen. Begin april komt Saturnus langzaam in de buurt van Mars te staan, totdat beide planeten tussen 3 en 5 april zich pal naast elkaar bevinden. Het tweetal zal elkaar op 4 april het dichtst naderen, wanneer ze door slechts een halve booggraad – ongeveer de breedte van de volle maan – van elkaar gescheiden zullen zijn.
30 april: Gedeeltelijke zonsverduistering
In 2022 zullen astronomieliefhebbers vergast worden op twee gedeeltelijke zonsverduisteringen, die zich voordoen wanneer het silhouet van de maan een stukje uit de zonneschijf aan de hemel ‘bijt’. De eerste gedeeltelijke eclips zal alleen in het zuiden van Zuid-Amerika, delen van Antarctica en in sommige regio’s van de Stille Oceaan zijn te bewonderen. Op 30 april zal de maan tussen de aarde en de zon schuiven, waarbij de maximale verduistering om 22:41 uur Nederlandse tijd zal plaatsvinden, wanneer tot wel 64 procent van de zonneschijf door het silhouet van de maan zal worden afgeschermd. Alleen kijkers die zich op een locatie in de Stille Zuidzee ten westen van het Antarctisch Schiereiland zullen bevinden, zullen de grootste verduistering te zien krijgen, maar liefhebbers in de zuidelijkste regio’s van Chili en Argentinië zullen zien hoe de maan zestig procent van de zonneschijf afdekt.
Om alle fases van een gedeeltelijke zonsverduistering op veilige wijze te kunnen bewonderen, moeten kijkers te allen tijde een beschermende bril dragen. De zon lijkt misschien minder helder aan de hemel te stralen als normaal, maar dat licht kan de ogen nog altijd zwaar beschadigen. Dus wie de verduistering op 30 april wil gaan bekijken, moet ervoor zorgen dat hij of zij een bril draagt die aan de internationale veiligheidsstandaards voldoet.
30 april en 1 mei: Conjunctie van Venus en Jupiter
In de loop van de maand april kunnen nachtkijkers kort vóór zonsopgang zien hoe de heldere planeet Jupiter elke dag een beetje hoger aan de zuidoostelijke nachthemel komt te staan. De reuzenplaneet zal de helder stralende Venus langzaam naderen, en op 30 april zullen beide werelden elkaar kort vóór zonsopgang zó dicht zijn genaderd dat ze bijna lijken te versmelten. Het duo zal met een verrekijker of amateur-telescoop zijn te bewonderen. Als extra bonus zullen rechtsboven ook het tweetal Mars en Saturnus te zien zijn.
Zorg ervoor dat je een kijkplek uitkiest waar je ongehinderd in de richting van de zuidoostelijke horizon kunt kijken. Dit hemelse wonder zal zich kort vóór de opkomende zon voordoen, dus het komt op de juiste timing aan: de truc is om de planeten eerst de kans te geven om hoog aan het ochtendfirmament te komen staan en ze dan te bekijken voordat de aanbrekende dag hun schijnsel zal verdringen. Het beste tijdstip om aan je kijkervaring te beginnen zal ongeveer een halfuur vóór plaatselijke zonsopgang zijn.
7 mei: Meteorenzwerm van de ‘Eta-Aquariden’
Meteorenjagers kunnen zich begin mei verheugen op een ware traktatie, want dan zouden de omstandigheden ideaal moeten zijn om het hoogtepunt van de meteorenzwerm van de ‘Eta-Aquariden’ te bewonderen. De beste mogelijkheden om de zwerm te bekijken vallen in de vroege uurtjes vóór het ochtendgloren van 8 mei. De wassende maansikkel zal op de avond ervóór al vroeg ondergaan, waardoor de nachthemel donker genoeg is om zelfs de vaagste vallende sterren te ontwaren.
De meteoren zullen vanuit één locatie aan de nachthemel (de radiant) lijken uit te waaieren, in het sterrenbeeld Aquarius de Waterman, dat tijdens de zwerm niet ver boven de zuidoostelijke horizon zal staan. Omdat de radiant aan de zuidelijke nachthemel staat, zal de lichtshow op het zuidelijk halfrond wat spectaculairder zijn.
Lees ook: Meteorieten, vallende sterren en andere bijzondere hemel fenomenen
Onder een nachthemel die niet door lichtvervuiling wordt verstoord, zullen er twintig à dertig vallende sterren per uur zijn te bewonderen, hoewel dat aantal op het noordelijk halfrond eerder tien à twintig en in Nederland maar een handvol zou kunnen zijn. De Eta-Aquariden leveren niet altijd de meest spectaculaire lichtshow op, maar toch zijn ze heel bijzonder, omdat dit gloeiende ruimtepuin is achtergelaten door de beroemde komeet Halley.
15 en 16 mei: Volledige verduistering van de ‘bloemmaan’
De eerste van de twee volledige maansverduisteringen van 2022 valt in Nederland op 16 mei. Maansverduisteringen vinden plaats wanneer de zon, de aarde en de maan op één lijn staan en de schaduw van de aarde daarbij op de normaliter zilverwitte maanschijf valt, die daardoor wordt verduisterd en een rode kleur aanneemt. De maansverduistering van 16 mei zal te zien zijn in Noord- en Zuid-Amerika, Europa, Afrika en delen van Azië.
Terwijl delen van de maansverduistering voor nachtkijkers in Afrika en Europa zich achter de horizon zullen afspelen, zullen liefhebbers in de oostelijke helft van Noord- en Zuid-Amerika de gehele verduistering kunnen meemaken. De verduistering begint op 16 mei om 03:31 uur Nederlandse tijd, waarna de maan om 06:12 uur zijn donkerste en roodste voorkomen laat zien.
De volle maan van de maand mei wordt ook wel een ‘bloemmaan’ genoemd, omdat de meeste bloemen op het noordelijk halfrond rond deze tijd van het jaar in bloei staan.
18 tot 27 juni: Ontmoeting van vijf (en mogelijk zes) planeten
Nachtkijkers die de wekker zetten, worden in juni getrakteerd op een zeldzame opeenhoping van alle planeten die met het blote oog zijn te zien: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter, Saturnus en mogelijk zelfs Uranus (hoewel deze planeet alleen onder ideale kijkomstandigheden gespot kan worden). Als kers op de taart zal de maan van 18 tot 27 juni vlak langs al deze planeten schuiven.
Op 24 en 25 juni zal de maansikkel langs de gasreus Uranus glijden en het daardoor wat gemakkelijker maken om deze verre planeet aan de nachthemel te spotten, vooral met een verrekijker. Zoek naar een kleine, groenkleurige lichtstip. Oplettende nachtkijkers zullen ook de ontmoeting tussen de maan en een superheldere Venus op 26 juni in hun agenda opschrijven. En op 27 juni is het de beurt aan het vage silhouet van Mercurius om door de maan te worden bezocht, wanneer beide hemellichamen naast elkaar in het ochtendgloren glanzen.
25 oktober: Gedeeltelijke zonsverduistering
Op 25 oktober zal het silhouet van de maan opnieuw een flink stuk uit de zonneschijf ‘bijten’, waardoor in het grootste deel van Europa en het Midden-Oosten een gedeeltelijke zonsverduistering zal zijn te bewonderen. De gedeeltelijke eclips zal ook in delen van westelijk Azië en noordelijk Afrika en op Groenland te zien zijn. Net als bij de gedeeltelijke zonsverduistering van 30 april wordt de zonneschijf tijdens de eclips van oktober gedeeltelijk afgeschermd door het silhouet van de maan. Voor kijkers in grote delen van Eurazië zal tot wel 86 procent van de zon door de maan worden afgedekt.
Het silhouet van de maan zal om 10:58 uur Nederlandse tijd langzaam voor de zonneschijf beginnen te schuiven, waarna de zon rond half één ’s middags voor ongeveer een derde door de maan zal worden afgeschermd. Mensen in Noord- en Zuid-Amerika zullen deze gedeeltelijke zonsverduistering niet kunnen volgen, aangezien hij in deze regio’s ’s nachts plaatsvindt. Voor kijkers aan de overzijde van de Atlantisch Oceaan zal de eerstvolgende zonsverduistering zich pas op 14 oktober 2023 voordoen, wanneer er een annulaire eclips met een ‘ring van vuur’ zichtbaar zal zijn.
7 en 8 november: Volledige maansverduistering
Mensen in heel Noord- en Zuid-Amerika, Australië, Azië en delen van Europa zullen de maan voor de tweede maal in 2022 bloedrood zien kleuren wanneer op de ochtend van 8 november een volledige maansverduistering zal plaatsvinden. In het westen van de VS en Canada, het oosten van Rusland, Nieuw-Zeeland en delen van oostelijk Australië zullen nachtkijkers de hele verduistering kunnen volgen. Maar in het oosten van Noord-Amerika en het grootste deel van Zuid-Amerika zal men slechts delen van de totale verduistering kunnen volgen omdat de maan daar in het westen achter de horizon verdwijnt.
De maan zal op 8 november om 09.01 uur Nederlandse tijd aan de rand beginnen te verduisteren, waarna de kernschaduw van de aarde om 11.59 uur de maan donkerrood zal kleuren. De verduistering zal om 12.42 uur Nederlandse tijd eindigen en daarmee opnieuw een jaar vol prachtige spektakels aan de nachthemel afsluiten.
Veel kijkplezier!
Fazekas, de ‘Night Sky Guy’, is de auteur van The Backyard Guide to the Night Sky, waarvan inmiddels de tweede editie is verschenen. Volg hem op Twitter, Facebook, Instagram en YouTube.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
