Met een beetje geluk kun jij dan ook nog een vallende ster spotten. Op het moment dat je een vallende ster ziet mag je een wens doen. Een vallende ster is bijna net zo iets als een klavertje vier: je moet geluk hebben dat je hem ziet. Toch kun je een vallende ster vaker tegenkomen dan een klavertje vier. Maar wat is een vallende ster eigenlijk? En wat heeft een vallende ster te maken met een meteoor of een komeet? We vertellen je alles over meteoren, meteorieten, sterrenregens en kometen.
Planetoïde, meteoriet of meteoor: what’s in the name?
Aan de hemel kun je veel verschillende fenomenen waarnemen: van een zonsverduistering, bloedmaan tot een meteorietenstorm. Al deze feromonen hebben te maken met de verschillende hemellichamen die om het zonnestelsel heen draaien. Voor al deze objecten zijn er ook weer verschillende benamingen. Om het nog ingewikkelder te maken heeft een object wat door de ruimte zweeft een andere naam als hetzelfde object wat op aarde terecht komt. Het is dan ook niet vreemd dat de begrippen meteoor, meteoriet of komeet vaak met elkaar worden verwisseld. Om te begrijpen wat de drie begrippen inhouden moet het begrip planetoïde ook worden uitgelegd. Een planetoïde is een miniplaneet die in zich voortbeweegt in een stabiele baan tussen Jupiter en Mars. Daarnaast kan een planetoïde (ook wel asteroïde genoemd) ook in een baan langs de maan of planeten draaien. Deze miniplaneet bestaat vaak uit een combinatie van ijzer en gesteente. Een komeet is een hemellichaam dat zich sneller beweegt dan een planetoïde, ook heeft deze een langere baan. Een meteoor (meteoroïde) is een lichtverschijnsel wat ontstaat als steentjes of stof, afkomstig van een planetoïde of komeet, de dampkring binnendringt. Een meteoriet ontstaat wanneer de resten van een meteoor op aarde landt. Vaak komt dit niet zo snel voor omdat meteoren volledig verbranden in de atmosfeer.
Wat is het verschil tussen een meteoor en een meteoriet?
Het verschil tussen een meteoor en meteoriet zit hem dus in of het object zich in de dampkring of op de aarde bevindt. Een meteoor ontstaat wanneer er stof, ijs of stenen vanuit de ruimte met een duizelingwekkende snelheid de dampkring binnenkomen. Deze stofdeeltjes, ijs of stenen kunnen afkomstig zijn van een komeet. Je kunt het vergelijken met zwevend puin in de ruimte. Een meteoor kan de grootte van hebben een erwt of meer dan 1 meter breed zijn. Wanneer de steentjes kleiner dan zijn de grootte van de erwt wordt het ruimte stof genoemd.
Op het moment dat de meteoor in aanraking komt met de lucht in de atmosfeer wordt deze door de wrijvingsweerstand de snelheid afgeremd. De energie die daarbij gepaard gaat wordt omgezet in warmte. Deze schokgolf is van een ontzettend hoge temperatuur en laat sporen achter in zijn baan. Dit lichtend spoor kun je vanaf de aarde waarnemen. Vaak verdampen de stenen en stofgedeeltes geheel in de dampkring. Afhankelijk van de grootte van de stofdeeltjes, stenen en de snelheid van de meteoriet kan het lichtverschijnsel er anders uit zien.
Ook de kleur van het lichtverschijnsel is afhankelijk van de snelheid en de samenstelling van chemische stoffen. Bevat de meteoor veel natrium dan zal hij een oranjegeel licht afgeven, het licht is helder geel wanneer de meteoor veel ijzer bevat en blauw wanneer hij veel magnesium in zich heeft. Een violet of rood licht wordt afgegeven als de meteoor respectievelijk grotendeels calcium of stikstof bevat. Op een moment dat een meteoriet niet in zijn geheel in de dampkring verdampt kan hij ook op aarde neerkomen. Wanneer een restant van een hemellichaam op aarde neerkomt heb je het over een meteoriet.
Een snelheid van 10 tot 80 km per seconde
De meeste meteoren verbranden in de dampkring. Dit heeft te maken met de snelheid van een meteoor. De snelheid van een meteoor kan variëren van vijftien tot tachtig kilometer per seconde waarmee hij de dampkring binnenkomt. Op het moment dat de meteoor de dampkring binnenkomt wordt de snelheid afgeremd, mede doordat hij in aanraking komt met zuurstof. Om ervoor te zorgen dat de meteoor niet verbrandt bij het binnengaan van de dampkring mag de snelheid niet hoger zijn dan 27 kilometer. Dit komt echter nauwelijks voor en het overgrote deel van de meteoren verbranden dan ook in de dampkring.
Meteorieten op aarde
Meteoren die aan de hemel voorschieten is een schouwspel wat je redelijk vaak kunt zien, echter meteorieten die op aarde vallen is een fenomeen wat bijna nooit voorkomt. In de afgelopen tweehonderd jaar is het maar zes keer voorgekomen dat een meteoriet op aarde landde. Volgens wetenschappers kan het echter vaker voorkomen. Gemiddeld zou het eens in de drie á vier jaar kunnen gebeuren dat een meteoriet op aarde landt. De meeste meteorieten zijn afkomstig uit een baan rondom Mars of Jupiter, maar ze kunnen ook vanaf de maan komen.
Op aarde kun je drie verschillende soorten meteorieten onderscheiden. Namelijk ijzer meteorieten, steen meteorieten of een combinatie van beide. Meteorieten lijken veel op normaal gesteente waardoor het ze soms nauwelijks te herkennen zijn. Wetenschappers beschikken over de kennis om gewoon gesteente onderscheiden van meteorieten. Zo heeft een ijzer meteoriet als kenmerk dat het magnetisch is en beschikt het over een hoog nikkelgehalte. Daarnaast kan bij een neervallen van een grote meteoriet een krater op aarde ontstaan. Gelukkig vallen de meeste meteorieten in de oceaan, woestijn of ijsvlakte.
Neervallende meteorieten, is het gevaarlijk?
Het komt niet zo vaak voor, maar het kan dus voorkomen dat een meteoriet uit de dampkring naar beneden valt. Kan je dan een meteoriet op jouw hoofd krijgen? Ja, dat is mogelijk. Sterker nog, het is wel eens gebeurt. Zo werd Ann Hogdes, een Amerikaanse in 1954 geraakt door een meteoor toen ze op de bank lag te slapen. Gelukkig hield ze er niks aan over. Ook in 1990 sloeg een meteoriet door het dak van een woning in Glanerburg. Daarnaast zijn er overal op aarde kleine en grote kraters waar ooit een meteoriet is in geslagen. Hoewel het in theorie dus mogelijk is hoef je niet bang te zijn dat je een meteoriet op jouw hoofd krijgt. De kans is namelijk heel minuscuul.
Een vallende ster, is eigenlijk het wel een ster?
Een vallend object wat je vaker ziet is een vallende ster. Eigenlijk is een vallende ster een verkeerde benaming. Want ten eerste kunnen sterren niet vallen en ten tweede zijn het geen sterren maar meteoren die je voorbij ziet schieten. Zo’n 15.000 ton aan steen- en metaalgruis komt elk jaar terecht in de dampkring van de aarde. Het grootste gedeelte hiervan ruimtestof. Dit is bijna niet zichtbaar. Het andere deel bestaat uit grotere stukken stenen oftewel meteoroïden. Met een grote snelheid vliegen deze gloeiendhete stenen door de ruimte. Wanneer ze in de baan van de dampkring komen vallen de meteoren uit elkaar en verbranden ze. Dit verschijnsel wat een lichtspoor oplevert speelt zich zo een 75 tot 100 kilometer boven de aarde af. Wanneer wij dit vanaf de grond waarnemen spreken we van een vallende ster. Echter de ‘echte’ sterren kunnen wij niet zien, deze zijn meer dan een biljoen kilometers van de aarde verwijderd. Vallende sterren zijn dus helemaal geen echte sterren, maar gloeiende hete steentjes. Sommige ‘sterren’ zijn langer te zien dan anderen, dit heet te maken met de grootte van de stenen waardoor ze langer kunnen branden.
Wat hebben kometen te maken met vallende sterren?
Kometen en vallende sterren staan met elkaar in verband. Maar hoe werkt dit dan? Om dit te snappen moet je weten hoe een komeet is opgebouwd en hoe een komeet werkt. Zoals al eerder uitgelegd zweeft er veel puin en gruis door het heelal. Dit puin is afkomstig van de staart van een komeet. Een komeet valt namelijk te vergelijken met een vuile sneeuwbal en bestaat uit water en gruis. Net zo als andere planeten in het heelal bewegen ook kometen in een baan rondom de zon. Waar planeten in een evenwijdige ronde baan rondom de zon draaien is geldt dat niet voor een kometen. Een komeet draait namelijk in een ellips rond de zon, oftewel een lange uitgerekte ovale cirkel. Op het moment dat een komeet het verste van de zon staat kan hij wel 100 kilometer van de zon af liggen. Op dat moment bestaat de komeet enkel uit de kern.
De kern van een komeet
De kern van een komeet bestaat - kun je het raden? – uit steentjes, steengruis, stof en ijs. Deze materialen zijn niet afzonderlijk waar te nemen, ze hebben namelijk een formaat variërend van een
één honderdste millimeter tot één centimeter. Alle deeltjes klonteren samen waardoor er grote brokken ontstaan. De ijsdeeltjes bevatten onder ander blauwzuur, vandaar dat een komeet soms ook een blauwe uitstraling heeft. Wanneer de komeet weer dichterbij in de baan van de zon komt laat de komeet deze brokstukken los. Ook verdampt de ijsdeeltjes door de hitte van de zon. Door de verdamping ontstaat er een omhulsel rondom de komeet. Dit heet in de wetenschap een coma. Het omhulsel is eigenlijk niks anders dan een grote gaswolk met steengruis, ruimtestof en steentjes. Op dit moment ontstaat ook de staart van de komeet. De staart van een komeet bestaat namelijk uit stofdeeltjes en gas die uit de coma komen. De straling van de zon zorgt er namelijk voor dat de coma – het omhulsel van de komeet – wordt weggeblazen. Daarnaast zorgt ook de zonnewind er voor dat de gas- en stofdeeltjes worden weggeblazen. De zon straalt namelijk ook stroom, elektrisch geladen deeltjes, uit. Op het moment dat een komeet dicht bij de zon staat komen deze elektrische geladen deeltjes in botsing met de gas- en stofdeeltjes en worden weggeblazen. Deze weggeblazen deeltjes vormen samen de staart de van komeet.
De staart van de komeet staat altijd in de tegenovergestelde richting van de zon. De lente van de staart varieert per komeet en kan ontzettend lang worden. Zo zijn er kometen die een staart hebben van meer dan honderd miljoen kilometer. Ook de breedte van de staart kan ontzettend breed zijn. De ‘minst’ brede staart van een komeet is één miljoen kilometer en de breedste gemeten komeetstaart is twee miljoen kilometer. Een ander bijzonder feitje is dat in de komeetstaart bijna geen moleculen voorkomen waardoor de staart heel ijl is. Zo is de gemiddelde totale massa van een komeetstaart slechts zo een honderd miljard kilogram. Dat lijkt veel. Maar als je het vergelijkt met de totale massa van de aarde is dat niks. De totale massa van de aarde is meer dan honderd biljoen keer groter. De gas en stofdeeltjes vliegen met een hoge snelheid weg de kern van de komeet. De snelheid is in het begin nog zo’n 10 kilometer per seconde maar verandert naar mate de staart van de komeet langer wordt. Zo kunnen t de gas- en stofdeeltjes een snelheid hebben van honderd kilometer per seconde aan het einde van de staart. Mede hierdoor kan er in een korte tijd een hele lange staart ontstaan. Ook geldt dat hoe dichter de komeet bij de zon is, hoe langer zijn staart wordt. Tijdens het ontstaan van deze staart en het wegvliegen van de gas- en stofdeeltjes komt er ook veel puin en steentjes vrij. Dit gruis van steentjes blijft in de baan rond de zon zweven. De aarde komt in haar eigen baan rondom de zon dit gruis tegen. Zij ruimt het als ware op doordat het verbrandt in de atmosfeer. En daarmee wordt de cirkel rondgemaakt omdat je dan weer terug bent bij de meteoren. Zo zie je dat alles in het heelal met elkaar in verbinding staat.
Een meteorenzwerm
Vallende sterren kun je eigenlijk het gehele jaar door bekijken, dit heeft te maken met de zwaartekracht van de aarde. De zwaartekracht trekt kleine zwevende steentjes uit het heelal aan die dan in de dampkring terecht komen en meteoren worden. Het kan ook voorkomen dat er ineens heel veel vallende sterren tegelijkertijd te zien zijn. Dit wordt ook wel een meteoren regen of vallende sterren regen genoemd. Het verschijnsel vindt plaats op het moment dat de aarde in een gebied komt waar een komeet is langs geweest. Een komeet draait ook een baan rondom de zon en laat daarbij veel puin achter. Als de aarde in haar baan om de zon door deze zwerm steentjes komt zijn er ineens ontzettend veel vallende sterren aan de hemel te zien. Dit omdat de meteoren dan verbranden. Deze meteorenzwermen hebben op hun beurt ook een vaste baan rond de zon en komen jaarlijks door een deel van de dampkring. Het schouwspel van tientallen vallende sterren kun je dan opnieuw zien. Tegenwoordig kun je gedurende een heel jaar 11 meteorenzwermen bekijken. Bekende meteorenzwermen zijn bijvoorbeeld de Orioniden in oktober en de Perseïden in augustus. De meteoren zwermen worden vaak vernoemd naar het sterrenbeeld waar ze vandaan lijken te komen.
Meteoren van de komeet Swift-Tuttle
De Perseïden is één van de bekendste meteorenzwermen. Half augustus zie je vaak deze zwerm voorbij komen aan de hemel. De komeet waar de meteorenzwerm Perseïden van afkomstig is heet Swift-Tuttle. Deze komeet is in 1860 ontdekt door de astronomen Swift en Horace Tuttle. Kometen bestaan al heel lang, meer dan 4,5 miljard jaar geleden ontstond zowel de zon, planeten als kometen. De zon werd uit een gaswolk geboren en door het gruis wat daarbij vrij kwam ontstonden kometen. Kometen bestaan dan ook uit steentjes, grijs en ijs wat is vastgevroren. Langzaam vallen de kometen uit elkaar want gruis, pijn en steentjes veroorzaakt in de baan rondom de zon. Echter het uit elkaar vallen van een komeet kan enorm lang duren. Zo is de komeet Swift-Tuttle al duizenden jaar oud en duurt het nog wel honderd jaar voordat hij echt helemaal uit elkaar gevallen is. De komende jaren kun jij dus nog steeds genieten van een meteorenzwerm als de Perseïden in de baan rond de zon draait.
De meteorenstorm Perseïden bewonderen
Wil jij een vallende sterrenregen zoals de Perseïden bekijken? Dan zijn er een aantal handig tips. Zoals uitgelegd zijn de meteorenstomen vernoemd naar een sterrenbeeld. Zo is de Perseïden vernoemd naar het sterrenbeeld Perseus omdat de meteoren uit deze richting lijken te komen. Wanneer je deze meteorenstorm wilt bewonderen moet je richting dit sterrenbeeld kijken. Zoek dan een donkere plek op, het liefst zonder te veel kunstlicht. Lantaarnpalen, broeikassen of grote verlichte gebouwen kun je het beste vermijden, zij zorgen ervoor dat de meteoren onzichtbaar worden. Het beste is dus om een plek in de vrije natuur te zoeken en kijk naar boven. Op het moment dat het volle maan is heb je pech want dan kun je minder sterren kijken. Het licht van de maan is te fel om vallende sterren oftewel meteoren te spotten. Een donkere heldere nacht is het beste moment. Vaak duurt zo een meteorenstorm meerdere dagen, dus heb je een paar nachten de kans om vallende sterren te spotten. En vergeet dan vooral geen wens te doen als je een vallende ster voorbij ziet komen!
