15 december 2015
De oppervlakte van de maan Tethys van Saturnus ziet er als je goed kijkt uit als een plaats delict. Het zijn vast geen bloedsporen, maar wat voor materiaal is het wel en hoe is het daar gekomen? “Het is duidelijk dat het op de een of andere manier op het oppervlak is geschilderd, op een manier die we nu nog niet begrijpen”, zegt Paul Schenk van het maan- en planetaire instituut, die deze waarnemingen dinsdag presenteerde op de jaarlijkse bijeenkomst van de Amerikaanse geologische bond. “We hebben hier in feite een klein mysterie te pakken.”
Met een doorsnede van iets meer dan 1.000 kilometer is Tethys een middelgrote maan en bestaat hij bijna volledig uit waterijs. Afgezien van de bloederige bogen is het oppervlak vrij normaal voor zover je dat kunt zeggen van manen in de buitenste delen van het zonnestelsel. Er zijn een handvol kraters, inclusief een reus van 450 kilometer doorsnede met de naam Odysseus en een heleboel scheuren. En dan zijn er nog de strepen van een paar kilometer breed en honderden kilometers lang.
De rode strepen waren vaag zichtbaar in vroege beelden van het NASA-ruimtevaartuig Cassini die in 2004 langs Saturnus vloog. Maar pas in april kreeg Cassini de kans om het object van dichterbij te bekijken. Nu kunnen wetenschappers van nog dichterbij naar de vegen staren. En wat ze ontdekken is helemaal niet logisch. “Je ziet geen sporen van krassen of ribbels of deuken van wat voor soort dan ook”, zegt Schenk, wat betekent dat er geen landmassa's in verband worden gebracht met de vegen – of in ieder geval niks wat groot genoeg is om nu waar te nemen met de huidige resolutie van Cassini. Sommige kraters in de buurt hebben vreemd, donker materiaal in zich, maar het is onduidelijk wat dat voor materiaal is, hoe het daar kwam en of het überhaupt iets met de vegen te maken heeft. In plaats daarvan lijkt het gewoon alsof iemand de maan rood heeft geschilderd. “Als je de kleur niet had, zou je niet weten dat het er was”, zegt Schenk.
De beste aanwijzing voor waar de strepen vandaan komen, is te vinden door hun plek op de maan te plotten. Toen Schenk de strepen op het oppervlak van de maan plotte zag hij een patroon dat suggereert dat de maan is samengedrukt of vervormd door een soort van planetaire stress – zoals onregelmatige omwentelingen, een veranderende baan of de verplaatsing van de polen. Maar simulaties van die processen produceren geen landmassa's die precies in lijn zijn met de plek van de strepen.
Een ding is echter glashelder: De strepen zijn in verhouding nog jong. Normaal gesproken zouden stof van de E-ring van Saturnus en geladen deeltjes uit de ruimte de vegen uitwissen. Maar ze zitten er nog. En ze zijn dwars over de Odysseus krater heen getrokken, wat wil zeggen dat de krater er eerst was. Wetenschappers weten niet precies hoe oud Odysseus is, maar Schenk denkt dat hij niet ouder kan zijn dan 2 miljard jaar. Het beste idee wat Schenk heeft, is dat de strepen horen bij breuken die Cassini nog niet kan zien en dat die breuken zich op dit moment vormen of recent opnieuw geactiveerd zijn, waardoor er materiaal naar boven komt, wat wellicht geen waterijs is zoals de rest van het oppervlak. Nu de dagen van Cassini voor het onderzoeken van Saturnus geteld zijn, hopen wetenschappers dit klein mysterie nog op te lossen. Veel succes...
