Selfies beheersen de sociale media. Er zijn schermen vol foto’s te vinden van mensen die de perfecte pose aannemen in een sublieme setting, terwijl ze plezier hebben met hun vrienden of even een momentje voor zichzelf. Dit soort plaatjes zijn onontkoombaar, en in de huidige samenleving, waarin sociale media zo'n grote rol spelen, wordt vaak gedacht dat ze voortkomen uit zelfvoldaanheid, of een behoefte aan erkenning. Maar bij nadere beschouwing van dit fenomeen blijkt dat er een enorm potentieel schuilt in een eerlijke weergave van het diepste wezen van een geportretteerde. Het is mogelijk een krachtige sociale boodschap over te brengen, ruimte op te eisen en een boodschap af te geven die verder reikt dan alleen de persoon die de moed heeft om zichzelf in beeld te brengen.
Zelfportretten zijn geen toevallig bijproduct van smartphones. Al vanaf de vijftiende eeuw maakten kunstenaressen uit verschillende disciplines zelfportretten, om te reflecteren op de wereld om hen heen en hun plek daarin. Zelfportretten zijn veel meer dan een weergave van fysieke eigenschappen. Ze zijn een middel voor kunstenaressen om hun overtuigingen op een onthullende en revolutionaire manier in hun werk weer te geven, en vormen uiteindelijk een monument voor de vrouw en haar verhaal. Hun kunst is enerzijds zeer persoonlijk, maar anderzijds ook herkenbaar, waardoor toeschouwers een intiem inkijkje krijgen in een bepaalde tijd en plaats en ze een platform wordt aangeboden voor een gemeenschappelijke ervaring.
Deze zes vrouwen deden in feite veel meer dan alleen kunst maken: ze stelden een generatie stemmen over de hele wereld in staat om gehoord te worden.
Vivian Maier
Vivian Maier, een Amerikaanse straatfotografe die in New York werd geboren, wordt beschouwd als een van de belangrijkste fotografen van de twintigste eeuw. Haar werk was haar leven, hoewel ze om in haar levensonderhoud te voorzien als nanny werkte bij gezinnen in New York, en later in Chicago. Behalve haar artistieke nalatenschap en narratieve invloed op de fotografie, is er weinig bekend over haar.
Maar de ontdekking van de honderdduizend negatieven en dia's van Maier in 2007 bood enig inzicht in een vrouw die bezeten was van het fotograferen van het straatleven, waarbij ze vooral de armen en verschoppelingen vastlegde. Maier was vaak haar eigen model. Ze fotografeerde zichzelf in spiegels, vitrines en andere spiegelende oppervlakken. Voor sommige foto's ging ze discreet te werk, bijna alsof ze zichzelf bespioneerde, op andere is haar uitdrukkingloze gezicht het centrale onderwerp.
Paula Modersohn-Becker
Google vierde de 142e geboortedag van Paula Modersohn-Becker afgelopen februari met een doodle, een aangepast logo. Dit droeg bij aan de bekendheid van de Duitse kunstenares, die begon met de erkenning van haar als de eerste vrouw die een naakt zelfportret van zichzelf schilderde, in 1906.
Haar roem is grotendeels gebaseerd op haar moed om zichzelf af te beelden op een manier die nog geen vrouw voor haar had gedaan, maar Modersohn-Becker was bovendien een pionier van de modernistische beweging in de twintigste eeuw, samen met kunstenaars als Henri Matisse. Haar ouders wilden dat zij onderwijzeres zou worden. Zij zullen het nooit weten, maar het werk van hun dochter werd uiteindelijk een voorbeeld en inspiratiebron voor studenten en kunstenaars van latere generaties.
Loïs Mailou Jones
Loïs Mailou Jones is bekend is om haar aquarellen en olieverfschilderijen en verwierf erkenning met haar onderzoek naar de dualiteit van haar identiteit, vooral in haar zelfportret. Veel van haar werk uit de jaren dertig van de vorige eeuw zijn portretten van zwarte Amerikanen. Het maakt deel uit van een grotere beweging die aandacht vroeg voor het leven van Afro-Amerikanen, en brengt een hommage aan de Afrikaanse cultuur, door de kleuren en vormen die ze gebruikte.
Pas in 1940 nam Jones zichzelf als onderwerp voor haar werk, waarin ze een verband legde tussen haar identiteit en de traditionele Afrikaanse cultuur. Hoewel ze in veel van haar werk haar band met Afrika onderzocht, was ze al 65 toen ze haar eerste bezoek aan het continent bracht. Dat was dertig jaar nadat ze haar beroemde zelfportret schilderde.
Judith Leyster
De schilderijen van Judith Leyster zijn zeer levendig. Het zijn altijd taferelen waarin een of twee personen in een vrolijke situatie verkeren, of waarin kinderen aan het spelen zijn. Toch is te midden van al die activiteit die van de doeken spat haar zelfportret een van de opvallendste stukken. Het is volkomen anders dan veel van de andere werken uit die tijd, vooral van die van andere schilderessen.
Haar werk was lange tijd onbekend en werd soms aan mannelijke tijdgenoten van haar toegeschreven. Maar eeuwen later wordt Leyster nu erkend als een van de belangrijkste kunstenaressen van haar generatie: een moedige vrouw die ruimte voor zichzelf opeiste in een door mannen gedomineerde wereld.
Frida Kahlo
Het is eigenlijk onmogelijk om over kunstenaressen te spreken die beroemdheid verwierven met hun zelfportretten zonder Frida Kahlo te noemen. De doorlopende wenkbrauwen en lichte snor van deze Mexicaanse kunstenares zijn over de hele wereld beroemd. Zij was de ster van haar eigen show en zette haar creativiteit in om verschillende onderdelen van de oorspronkelijke Mexicaanse cultuur te benadrukken en te verheerlijken. Kahlo schilderde zichzelf alleen, met apen of terwijl ze dacht aan haar partner, de beroemde Diego Rivera. Op ieder portret zijn het snorretje en de doorlopende wenkbrauwen aanwezig, twee kenmerkende symbolen voor de vrouw wier talent en invloed geen grenzen kenden.
Zanele Muholi
Zanele Muholi, een fotografe die haar kunst gebruikt als platform om de LGBTQ-gemeenschap in Zuid-Afrika te steunen, legde aan het begin van haar carrière vooral mensen om haar heen vast, voordat ze zelf haar eigen onderwerp werd. Haar project maID is een doorlopende serie zelfportretten in zwart-wit, die belangrijke politieke gebeurtenissen in de geschiedenis van Zuid-Afrika weerspiegelen. Muholi stelt zich bewust kwetsbaar op met haar keuze voor het zelfportret, waarvan ze zegt dat het haar moeite kost ze tot stand te brengen. In de serie maakt Muholi haar huid donkerder, om haar huidskleur te benadrukken en te eren, en als contrast met de manier waarop zwarte vrouwen vaak worden afgebeeld in andere media.
