Voor zover bekend is onlangs voor het eerst een krater op het maanoppervlak ontstaan door een stuk ruimteschroot. Een afgestoten rakettrap die al minstens sinds 2015 door de ruimte zweefde, botste op 4 maart rond half twee ’s middags op de maan.
Het raketdeel raakte daarbij volkomen verwoest en liet een krater achter op het maanoppervlak. Bij het neerstorten kwam ook een sliert bijtend stof vrij die nog urenlang bleef rondzweven. De botsing was niet zichtbaar voor mensen; de raket sloeg in op de achterkant van de maan, in de ruim vijfhonderd kilometer brede Hertzsprung-krater en de satellieten rond de maan konden geen opnamen maken van de inslag.
Astronomen vermoeden dat de afgestoten rakettrap afkomstig is van de Chinese raket Chang’e 5-T1 die in 2014 werd gelanceerd, maar weten dit niet helemaal zeker. Waar het ook vandaan kwam, de enige schade die het puin veroorzaakte was aan het maanoppervlak.
Lees ook: Seks, dood en bevruchting – Hoe de maan het leven op aarde vormt
‘Dat maakt niet veel uit gezien de huidige bevolking van de maan: enkele tientallen robots en nul mensen. En wellicht buitenaardse mutanten die zijn ontstaan uit de menselijke uitwerpselen die er werden achtergelaten,’ aldus astronoom Jonathan McDowell van het Harvard-Smithsonian Institute for Astrophysics. ‘Er viel weinig te raken.’
Maar dat zal waarschijnlijk niet altijd het geval zijn. Er komen steeds meer verkenningsvluchten naar de maan, waarbij het de bedoeling is dat er uitvalsbases komen voor mensen, ofwel op het maanoppervlak zelf ofwel in een baan rond de maan. Naast het handjevol landen dat al apparatuur richting de maan heeft gestuurd, zijn er nu particuliere ondernemingen die hetzelfde doen. En hoewel deze inslag weinig voorstelde, zou dat in de toekomst anders kunnen zijn.
‘We moeten ervoor zorgen dat we ons verantwoordelijk gedragen als we de ruimte ingaan,’ stelt de in ruimterecht gespecialiseerde Michelle Hanlon van de University of Mississippi. Zij is ook oprichter van de non-profitorganisatie For All Moonkind die zich inzet voor de bescherming van cultureel erfgoed op de maan. ‘Dat betekent dat we niet zomaar iets doen, maar dat we zorgvuldig bepalen wanneer we raketten lanceren en niet in het wilde weg van alles op de maan neergooien.’
Wat botste er nou precies met de maan?
Het voorwerp wordt aangeduid als ‘WE0913A’ en werd met tussenpozen geobserveerd sinds het in 2015 voor het eerst werd waargenomen bij speurtochten naar mogelijk gevaarlijke planetoïden. De astronoom Bill Gray liet in januari een computerprogramma de baan van het voorwerp berekenen. Er verscheen een knipperende, rode lijn op zijn scherm, met in hoofdletters: ‘IMPACT’ (botsing). Het programma berekende dat WE0913A op 4 maart 2022 op de maan zou inslaan.
Gezien zijn afmetingen – ruim drie meter breed en 12 meter lang – zijn wetenschappers ervan overtuigd dat het ging om een bovenste trap van een raket, een stuwsegment dat zich van het onderste raketdeel afscheidt om de nuttige lading verder de ruimte in te brengen. Het object had een lichte kleur en buitelde ongeveer eens in de 185 seconden rond, wat kenmerkend is voor afgedankte bovenste raketdelen.
‘Het object had de zeer kenmerkende lichte curve van een tollend raketonderdeel, daaraan was het goed te herkennen,’ vertelt Vishnu Reddy van de University of Arizona. Aan de hand van de observaties van zijn onderzoeksgroep kon het object uiteindelijk worden herkend.
OK, maar van welke raket was dit voorwerp afkomstig?
Wetenschappers kunnen dat niet met honderd procent zekerheid zeggen.
In eerste instantie leek het erop dat het object de bovenste trap was van de Falcon 9-raket van SpaceX, die in februari 2015 een DSCOVR-satelliet van het Amerikaanse NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) had afgezet in een baan hoog om de aarde. Maar niet lang daarna werd duidelijk dat die bovenste trap in een baan rond de zon was beland, en niet eens in de buurt van de maan was.
Lees ook: Is er leven mogelijk op de maan van Saturnus?
Daarom gingen astronomen op zoek naar andere raketten die rond 2015 waren gelanceerd op een traject dat de baan van de maan kruist. Ze gingen er daarbij vanuit dat een object dat zo licht van kleur was als WE0913A kort na de lancering ervan te zien zou zijn geweest tijdens observaties van planetoïden.
Ze kwamen uit op de Chinese Chang’e 5-T1-missie. Dit was een van de eerste tests van een programma dat bedoeld was om monsters van de maan mee te nemen. Eind 2014 lanceerde een Chinese Lange Mars 3C-draagraket een kleine ruimtesonde die eenmaal een rondje rond de maan zou draaien en daarna naar aarde terug zou keren. Een deel van de raket bleef achter in de ruimte, in een wijde baan rond de aarde die zo nu die van de maan kruiste. Volgens McDowell komt die overeen met de baan van het object dat op de achterkant van de maan botste.
De onderzoeksgroep van Reddy vond afgelopen februari een nieuw stukje van de puzzel. Hij en zijn studenten observeerden WE0913A tijdens een passage en verzamelden gegevens over de manier waarop de verflaag op het object het licht weerkaatst.
Het team vergeleek die gegevens met die van andere bovenste rakettrappen van SpaceX en Chinese raketten die rond de aarde cirkelen en ontdekte dat de verf op WE0913A meer gelijkenis vertoonde met de Chinese raketonderdelen.
‘SpaceX gebruikt een andere verf dan de Chinezen en de verf op het object dat op de maan insloeg lijkt erg veel op die op de Lange Mars-draagraket die zich in een baan rond de aarde bevindt, aldus Reddy.
Raadsel opgelost, dus?
Nee, niet helemaal. Wang Wenbin, een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, verklaarde dat de Chang’e 5-raket uit de ruimte was teruggekeerd en in de dampkring was verbrand. Maar het lijkt erop dat de Chinese reactie was gebaseerd op een misverstand, en dat er werd verwezen naar de latere Chang’e 5-missie, in plaats van Chang’e 5-T1.
Het United States Space Command, dat voorwerpen in de ruimte volgt, liet in eerste instantie weten dat de Chang’e 5-T1-raket volledig uit de ruimte was teruggekeerd, maar kwam daar later op terug. ‘Het U.S. Space Command kan bevestigen dat de body van de Chang’e 5-T1-raket nooit uit de ruimte terugkeerde, maar we kunnen niets zeggen over het land waar de raketbody vandaan kwam die op de maan insloeg,’ aldus een ge-emailde verklaring van de organisatie.
Volgens McDowell wijst alles erop dat het om Chang’e 5-T1 ging. Hoewel hij er redelijk van overtuigd is dat het verdwaalde raketonderdeel hier ook echt vandaan kwam, weet hij dat nog steeds niet honderd procent zeker.
Komen we ooit echt te weten waar de raket vandaan kwam?
Alleen als er betere data worden gevonden van de baan van het object, waardoor astronomen beter kunnen bepalen welk pad het heeft afgelegd door de ruimte.
In de afgelopen ongeveer acht jaar draaide WE0913A rondjes rond de aarde in een baan die McDowell omschrijft als ‘een rommelige, verre baan rond de aarde.’ Het traject varieert van zo'n 24.000 kilometer boven het aardoppervlak tot ruim twee keer de afstand van de maan. Op die grote afstand ondervindt het object enig geduw en getrek van de zwaartekracht van de maan. Daarnaast oefent de straling van de zon invloed uit op het traject. Al deze factoren maken het lastig om de reis die het object door de ruimte aflegde exact te achterhalen.
De rakettrap is volledig verwoest bij de botsing. Hij sloeg in met een snelheid van grofweg achtduizend kilometer per uur; de maan heeft, in tegenstelling tot de aarde, geen dampkring waarin voorwerpen worden afgeremd.
Bij de inslag is een krater ontstaan met een doorsnede van zo’n twintig tot dertig meter. De Lunar Reconnaissance Orbiter van NASA gaat de komende maanden proberen om opnamen te maken van de plek van de inslag, maar omdat nog niet duidelijk is waar dit precies was, kan het even duren voor dit lukt.
Is zoiets al eerder gebeurd?
‘Hoogstwaarschijnlijk wel,’ aldus McDowell. Hij schat dat er in de loop van het ruimtetijdperk zo'n vijftig objecten zijn gelanceerd die mogelijk in botsing konden komen met de maan. Maar omdat er weinig gegevens over hun traject zijn bijhouden, weten we niet hoe het uiteindelijk met ze is afgelopen, vertelt hij.
Wat we wel weten is dat een deel ervan waarschijnlijk tegen de maan te pletter is gevlogen zonder dat wij dat hebben gemerkt, dat een ander deel werd afgebogen richting een baan rond de zon en dat het derde deel ofwel nog steeds in hun baan rondvliegt, of in de dampkring van de aarde is verbrand.
Mensen hebben ook verschillende keren opzettelijk ruimtevaartuigen met de maan laten botsen, soms uit wetenschappelijke interesse, soms aan het eind van een missie naar de maan.
‘Deze krater wordt nu een deel van het Chinese archeologische erfgoed op de maan, en die moeten we in relatie zien met de andere Chinese locaties,’ stelt Alice Gorman die als ruimtearcheoloog verbonden is aan de Flinders University en die onderzoek doet naar door mensen gemaakte voorwerpen in de ruimte.
‘We creëren hier nu mogelijk een soort moderne, Antropocene inslagfase. Een soort geologisch tijdperk dat ontstaat door menselijke activiteiten die hun sporen achterlaten op het maanoppervlak. Het is al begonnen.’
Zouden die dingen niet beter in de gaten moeten worden gehouden?
Er zijn een aantal organisaties, zoals het Amerikaanse leger, die met behulp van radar voorwerpen in de gaten houden die rond de aarde cirkelen, van de satellieten die zich net iets boven de dampkring bevinden tot hun soortgenoten op een afstand van meer dan 35.000 kilometer.
Maar er is bijna niemand die het ruimtepuin in de gaten houdt wanneer het zijn baan rond de aarde verlaat. Satellieten zijn klein, en heldere objecten als de maan en de zon zorgen ervoor dat ze moeilijk te vinden zijn als ze te ver weg staan. En wanneer ze opduiken in onderzoeken naar planetoïden, zijn astronomen vaak juist teleurgesteld. Die hopen nog niet ontdekte planeten te ontdekken.
Volgens verschillende deskundigen zou daar verandering in moeten komen. Voor dit jaar staan momenteel zo'n tien lanceringen richting de maan gepland, en bij sommige van die missies zou weer per ongeluk iets in de ruimte kunnen achterblijven dat voor een botsing zorgt.
‘Er komt een moment dat zoiets niet langer een grappig fenomeen is dat je van een afstandje kunt bekijken. Dan wordt het iets waar mensen die zich in een baan rond de maan of op het maanoppervlak bevinden zorgen om moeten maken,’ stelt Gorman.
Zij en anderen stellen dat er betere regelgeving moet komen voor het opruimen van ruimtepuin, bijvoorbeeld door rakettrappen aan het eind van hun levenscyclus manoeuvres te laten maken waardoor ze in een baan rond de zon terechtkomen, in plaats van rond te tollen tussen de maan en de aarde.
‘Dat raketonderdeel dat op de maan insloeg: wat een mazzel dat het aan de achterkant was. Maar wat nou als het op een van de locaties van de Apollo-missies was afgevlogen, of op de Chang’e 4 rover?’ vraagt Hanlon zich af. ‘We denken te weinig na over de maan.’
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op Nationalgeographic.com
