Luchtvervuiling maakt deel uit van het leven in China, is onontkoombaar en alomtegenwoordig. De vieze lucht heeft aanleiding gegeven tot een razendsnelle invoering van groene energie, waarbij de Chinese overheid het land probeert te laten wennen aan elektriciteit zonder steenkool. Het heeft ook veel Chinese burgers geïnspireerd tot een activisme dat ongebruikelijk is in dit autocratische land.
Sommige van die burgers zijn kunstenaars.
1. Smog-walking, live
Liu Bolin was aanvankelijk niet van plan kunst met als thema luchtvervuiling te maken, maar het onderwerp kreeg hem toch in zijn greep. Zijn lichte en hoge atelier bevindt zich aan het einde van een doodlopende steeg tussen hoge bakstenen gebouwen in de buitenwijken van Beijing, in een oude industriewijk die nu bekendstaat als de kunstenaarswijk ‘798’. Hij verhuisde naar deze plek toen zijn vorige atelier met de grond gelijk werd gemaakt, tijdens een van de golven van grootschalig ‘stadsherstel’ die Beijing hebben veranderd.
Door de sloop van zijn oude atelier begon Bolin zich af te vragen hoe het individu in het moderne leven past. Dit leidde tot een reeks performances waarin hij probeerde zichzelf te laten verdwijnen – een project genaamd ‘Verstoppen in de stad’. In de laatste versie maakte hij 24 mobiele telefoons op een feloranje vest vast – 12 aan de voorkant, 12 op de rug – en begon hij zijn wandelingen door Beijing live op het internet te streamen.
Het project was eigenlijk bedoeld als commentaar op de alomtegenwoordigheid van technologie, maar het veranderde tijdens zijn rondwandelingen in een verontrustende blik op dikke wolken van luchtvervuiling boven de stad.
Hij ondervond de gevolgen van de vervuiling aan den lijve. “Ik voelde me heel slecht, had moeite met ademen en dacht: ‘Dit is geen goede plek om te wonen,’” zegt Liu. Achter hem wordt het oranje vest tentoongesteld, op een etalagepop die bestaat uit oplaadkabeltjes voor mobiele telefoons. “Ik wilde dit gebruiken als een manier om mijn omgeving te tonen.”
“Mensen uiten hun gevoelens op verschillende manieren. Toneelschrijvers doen het op hun manier, romanschrijvers weer anders,” zegt hij. “Dit is mijn manier om mijn gevoelens te uiten.”
2. ‘Broer Noot’ stofzuigt de lucht
Jianguo Xiongdi – een pseudoniem dat ‘Broeder Noot’ betekent – was meer uitgesproken over zijn wens om luchtvervuiling tot kunst te verwerken. Dat deed hij zelfs letterlijk. Gedurende honderd dagen sleepte hij een industriële stofzuiger achter zich aan door de straten van Beijing, waarbij hij de lucht en alles wat die lucht bevatte, opzoog. Toen hij klaar was, had hij ongeveer 100 gram roet verzameld, die hij met klei mengde en tot één baksteen verwerkte.
Sommige voorbijgangers zagen hem aan voor een straatveger, anderen dachten “dat ik de luchtkwaliteit aan het testen was en weer anderen dachten dat ik besteld eten rondbracht. En dan waren er nog mensen die me aanspraken en zeiden: ‘Ik heb een appartement van drie kamers. Hoeveel vraag je om het schoon te maken?’”
Zijn werkelijke doel was serieuzer. Hij wilde de luchtvervuiling in iets tastbaars en vasts veranderen, zodat de mensen een beter inzicht zouden krijgen in de dreiging waarmee ze moesten leven. “Het is een onderwerp dat ons allemaal raakt,” zegt hij.
Hij gaf de baksteen aan een man die een traditioneel huis aan een binnenhofje in Beijing aan het opknappen was. De man nam de baksteen in het bouwwerk op. “Ik plaats deze ene baksteen in het geheel van bakstenen,” zegt Broeder Noot. “Ik zie dat als het teruggeven van het individu aan de gemeenschap.”
In een ander werk bevestigde hij een lange oranje buis aan de uitlaat van een bus en rolde die op om de uitlaatgassen erin te laten stromen. Hij nodigde toeschouwers uit om een industrieel zuurstofmasker op te zetten en enkele minuten mee te helpen.
“De stank was echt vreselijk, zelfs met het masker op. Je ogen deden ook binnen in de bus pijn,” zegt hij. “Wat ik probeerde uit te drukken, is dat we onszelf vernietigen in de steden die we hebben gecreëerd. We ademen de vervuilde lucht in en we veroorzaken de luchtvervuiling. We lijden onder gevolgen die wij zelf hebben veroorzaakt.”
In een installatie met de titel ‘Sterrenhemel’ vulde Broeder Noot een grote zaal met drieduizend lampjes, als symbool voor de sterren die de inwoners van grote steden nog maar zelden te zien krijgen. Met microfoontjes werden de gesprekken van de toeschouwers opgepikt, en telkens als ze positieve woorden als ‘vrijheid’, ‘verdraagzaamheid’ of ‘gelijkheid’ gebruikten, werden de lichtjes iets feller. Negatieve termen als ‘geweld’ of ‘vervuiling’ verduisterden de sterrenhemel.
“De meeste van mijn werken weerspiegelen kwesties die spelen in de maatschappij waarin ik leef,” zegt hij. “Frisse lucht, heldere zonneschijn – het zijn voor ons basisbehoeften om te overleven. We hebben het op dit moment niet en dit is mijn manier om daar iets van te zeggen.”
3. De Airpocalyps op WeChat
Zou Yi is eerder een tech-ondernemer dan een kunstenaar, maar ook hij heeft de luchtvervuiling in beelden aan de kaak gesteld. In januari 2013, toen gevaarlijke fijnstofdeeltjes (aangeduid met de code PM2,5) letterlijk adembenemende niveaus bereikten en het woord ‘Airpocalyps’ in het dagelijks taalgebruik van Beijing werd geïntroduceerd, begon Zou vanuit het raam van zijn appartement elke ochtend een foto te maken.
Hij zette de foto’s op de twee grootste sociale media van China: Weibo en WeChat. Op sommige dagen zag de lucht er helder uit, op andere was de wolkenkrabber die een paar honderd meter verderop stond, amper meer te zien.
“Ik wilde het gewoon vastleggen voor toekomstig onderzoek,” zegt hij. “Ik nam de foto zomaar en ben er daarna mee doorgegaan.”
En dat doet hij nog steeds, dag in dag uit. En hij deelt de foto’s nog steeds op internet. Ook groepeert hij de beelden in montages per jaar: grote tegelgalerijen van blauw en grijs, waarbij elk blokje het uitzicht op een bepaalde dag toont. En samen met wetenschappers van de universiteiten van Nanjing en Arizona werkt hij zelfs aan een methode om de mate van luchtvervuiling in te schatten op basis van foto’s.
Ook heeft Zou een groep met de naam ‘Beijing Air Now’ opgezet, die bezig is een app te bouwen waarmee gebruikers hun eigen foto’s kunnen insturen. Hij hoopt daarmee dat het bewustzijn over luchtvervuiling – dat in de afgelopen jaren in China is gegroeid – tot veranderingen zal leiden.
Maar Liu, de man die de smog met zijn vest vol mobiele telefoons live op het internet streamde, is minder optimistisch. “Ik ben geen politicus of soldaat. Ik heb gedaan wat ik als kunstenaar kon doen,” zegt hij. Zoals de generatie van zijn ouders de onrust en verschrikkingen van de Culturele Revolutie in de jaren zestig van de vorige eeuw in China moest doorstaan, zo moeten de Chinezen van nu leven met vervuiling, meent hij.
“Veel van mijn vrienden gaan naar Amerika of Europa om van hun kind te bevallen, en ze vragen mij ‘Waarom wil je jouw kinderen in China geboren laten worden?’ Dan zeg ik: ‘Nou, dat is hun lot. Dit is hun leven en dat moeten ze doorlopen.’”
De reiskosten voor dit artikel werden mede gefinancierd door The Pulitzer Center on Crisis Reporting.
