Terwijl schoonmakers de ravage opruimen die de gewapende meute in het Amerikaanse Capitool heeft achtergelaten, overleggen wetgevers hoe ze moeten reageren op de schade die door de opstand aan de Verenigde Staten zelf is toegebracht en hoe ze de democratie in het land kunnen versterken. Wat moet het Congres doen om de rol die de president heeft gespeeld bij het aanzetten tot geweld te veroordelen? Zo heeft hij onjuiste uitspraken over de verkiezing gedaan en een opruiende speech gehouden die ontaardde in oproer.
De Democraten in het Huis van Afgevaardigden komen met een mogelijke oplossing. Ze willen de president afzetten voordat zijn termijn op 20 januari afloopt. Nancy Pelosi, voorzitter van het Huis, dreigde eerder al met een afzettingsproces als vicepresident Mike Pence niet het 25ste amendement zou indienen om Trump zijn bevoegdheden af te nemen. Op vrijdag stuurde ze een brief naar de leden van het Huis, waarin ze beloofde de afzettingsprocedure te starten als Trump niet zelf ontslag neemt.
‘Als reactie op de gevaarlijke en opruiende handelingen van de president,’ zo schreef ze, ‘moeten de Republikeinen in het Congres vandaag een beroep doen op Trump om zijn functie onmiddellijk neer te leggen. Als de president zijn functie niet onmiddellijk en vrijwillig neerlegt, zal het Congres actie ondernemen.’
Hieronder geven we antwoord op vijf belangrijke vragen over de afzettingsprocedure en hoe een tweede afzettingsprocedure voor de president kan verlopen.
1. Hoe gaat de afzettingsprocedure in zijn werk?
In artikel II, sectie 4 van de Amerikaans Grondwet wordt omschreven dat de president uit zijn ambt zal worden ontzet na tenlastelegging van hoogverraad, omkoperij of andere zware misdrijven of misdragingen. Deze ontzetting bestaat uit twee aparte delen: de afzettingsprocedure (impeachment) door het Huis van Afgevaardigden en een berechting in de Senaat. Om een president uit zijn ambt te ontzetten, moet twee derde van de aanwezige senatoren voor stemmen.
In de Grondwet wordt echter niet beschreven hoe de berechting zelf moet worden gevoerd. De meeste uitgewerkte afzettingsprocedures waar moderne Amerikanen bekend mee zijn, zijn normen en geen grondwettelijke vereisten. Het Congres kan zelf regels opstellen voor afzettingsprocedures en berechtingen.
Gewoonlijk start een lid van het Huis van Afgevaardigden een afzettingsprocedure door een resolutie in te dienen. Deze wordt vervolgens door het Huis aangenomen, waarna een onderzoek wordt gestart. Zodra het onderzoek is uitgevoerd, wordt dit door het juridisch comité van het Huis van Afgevaardigden beoordeeld. Het comité besluit of er gronden voor afzetting zijn en stelt een lijst met specifieke gronden op, die de ‘articles of impeachment’ (een tenlastelegging) wordt genoemd. Het Huis debatteert vervolgens over elke aanklacht. Als een gewone meerderheid het over elke aanklacht eens is, wordt de resolutie aangenomen. De president wordt afgezet en het Huis draagt de zaak over aan de Senaat.
Afzettingsprocedures zijn te vergelijken met een strafproces. Er zijn een rechter (de opperrechter van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten), aanklagers (leden van het Huis die het proces leiden), een verdediging (de afgezette president en de advocaten van de president) en een jury (de Senaat). Na overlegging van het bewijs en beraadslaging in een besloten vergadering, stemt de Senaat voor vrijspraak of veroordeling.
Als twee derde van de Senaat voor veroordeling stemt, wordt de president uit het ambt ontzet. De Senaat kan vervolgens een andere stemming houden om de veroordeelde president te verbieden ooit nog president te worden. Hiervoor is een gewone meerderheid nodig.
2. Welke presidenten zijn afgezet?
Andrew Johnson was de eerste president tegen wie een afzettingsprocedure werd ingesteld als gevolg van een bittere vete met het Congres. Dit was in 1868 in de nasleep van de Burgeroorlog. De Democraat was voor zijn presidentschap de vicepresident van de Republikein Abraham Lincoln. Hij zat de Republikeinen in het Congres echter dwars, die meer politieke en burgerrechten wilden voor de vrijgelaten zwarte slaven in het Zuiden. Het Congres probeerde de macht van Johnson te beteugelen door middel van de ‘Tenure of Office Act’. Toen Johnson zijn minister van Oorlog geheel tegen de wet in ontsloeg, diende het Huis van Afgevaardigden elf aanklachten tegen hem in en werd een afzettingsprocedure ingesteld. De Senaat kwam echter één stem te kort om de tweederdemeerderheid te behalen die nodig was voor een veroordeling. Johnson bleef in functie.
In 1998 werd een afzettingsprocedure gestart tegen president Bill Clinton. De twee aanklachten luidden meineed en belemmering van de rechtsgang in verband met een civiele procedure wegens seksuele intimidatie. In een verklaring ontkende Clinton een seksuele relatie te hebben gehad met Witte Huis-stagiaire Monica Lewinsky. Deze ontkenning werd tegengesproken door een onafhankelijk onderzoek van de raad. Het Huis startte een afzettingsprocedure tegen Clinton. Hij werd echter in de Senaat vrijgesproken, waar grotendeels in lijn met de partij werd gestemd.
De afzettingsprocedure tegen Trump werd in februari 2020 in het Huis gestart, nadat wetgevers aanklachten indienden voor machtsmisbruik en belemmering van het Congres met betrekking tot zijn vermeende verzoek om buitenlandse inmenging in de aanloop naar de presidentsverkiezing. Hoewel het Huis een afzettingsprocedure was gestart, werd hij door de Senaat vrijgesproken. Aangezien Trump niet schuldig was bevonden door de Senaat, moet een volgende afzettingsprocedure uit nieuwe aantijgingen bestaan.
In 1973 en 1974 werden formele afzettingsprocedures ingesteld tegen president Richard Nixon wegens belemmering van de rechtsgang en machtsmisbruik in verband met een inbraak in het hoofdkantoor van de Democratische partij in het Watergatecomplex in Washington, D.C. Toen een belastende tape boven water kwam, nam Nixon ontslag voordat hij kon worden afgezet.
3. Hoe snel kan een president worden afgezet?
Dat hangt ervan af. Pelosi heeft aangegeven dat ze bereid is een snelle procedure uit te voeren en in het Huis van Afgevaardigden is slechts een gewone meerderheid nodig. Het Huis kan een afzettingsresolutie en aanklachten indienen zonder dat een onderzoek plaatsvindt of dat er door het juridische comité wordt gestemd.
Het zou niet voor het eerst zijn dat een snelle afzettingsprocedure plaatsvindt. In Johnsons geval stelde het Congres drie dagen nadat de president de minister van Oorlog had ontslagen een afzettingsresolutie op. Uiteindelijk duurde het amper een week om de aanklachten aan te nemen en de zaak te laten berechten. Maar gewoonlijk duurt het proces veel langer. Bij Clinton duurde het 72 dagen en bij Trump 49.
De ontzetting uit het ambt is een heel ander verhaal. Om een president snel uit het ambt te kunnen ontzetten, moeten beide kamers en partijen samenwerken.
In de Grondwet staat weinig geschreven over hoe een berechting door de Senaat moet worden uitgevoerd. Er zijn slechts drie dingen nodig: de senatoren moeten een eed afleggen, de opperrechter van het Hooggerechtshof moet voorzitten en voor veroordeling is een tweederdemeerderheid nodig. De Senaat houdt zich aan de regels voor afzettingsprocessen, die in 1986 door de Senaat zijn aangenomen. Elke Senaat keurt gerechtelijke procedures goed die voor elk zaak specifiek zijn. Verder heeft de meerderheidsleider in de Senaat een aanzienlijke speelruimte wat betreft de voltrekking van het proces.
Het snelste afzettingsproces ooit, dat voor Trump, duurde achttien dagen. Om een proces te versnellen, moeten wetgevers bereid zijn tradities ter zijde te schuiven. En de Democraten moeten Mitch McConnell, meerderheidsleider in de Senaat, over de streep zien te trekken om de kwestie versneld door de Senaat te krijgen, waar de Republikeinen de meerderheid vormen.
Maar zelfs in geval van een versneld proces heeft de Senaat een gekwalificeerde meerderheid (67 van honderd senatoren) nodig voor een veroordeling. Het is zeer onwaarschijnlijk dat McConnell en ten minste zeventien Republikeinse senatoren in de pas zullen lopen met Pelosi en de Democraten in de Senaat.
4. Wat gebeurt er als er geen proces plaatsvindt?
Als een president zijn functie neerlegt voordat hij uit het ambt wordt ontzet, betekent dit niet dat hij in de toekomst geen president meer mag worden.
Hoewel zich voor een president niet eerder een dergelijke situatie heeft voorgedaan, heeft het Huis van Afgevaardigden wel de voormalige minister van Oorlog William Belknap na zijn ontslag in 1876 afgezet op grond van vijf aanklachten. Een meerderheid in de Senaat stemde voor veroordeling van Belknap. Er werd echter geen gekwalificeerde meerderheid behaald, waardoor hij werd vrijgesproken.
Als de berechting door de Senaat plaatsvindt na de beëindiging van Trumps termijn op 20 januari, is de macht tussen de partijen anders verdeeld. De Democraten hebben onlangs nog twee senaatszetels behaald tijdens een tweede ronde (runoff) van de senaatsverkiezing in Georgia. Zodra de stemmen zijn goedgekeurd, hebben ze een meerderheid.
Door deze twee zetels is de verdeling in de Senaat 50-50. De Democraten hebben pas een meerderheid wanneer de verkozen president Joe Biden in functie treedt en de verkozen vicepresident Kamala Harris de voorzitter van de Senaat wordt. Als het Huis de afzettingsprocedure zou uitstellen tot 20 januari, is het in ieder geval zeker dat de vermoedelijke meerderheidsleider Chuck Schumer een proces zal aanspannen. Maar zelfs bij een Democratische meerderheid moet een proces door beide partijen worden gesteund om de gekwalificeerde meerderheid te behalen die nodig is voor een veroordeling.
5. Waarom kiezen wetgevers mogelijk voor afzetting in plaats van het 25ste amendement?
Pelosi dreigde met een afzettingsprocedure als Pence niet het 25ste amendement zou indienen om de president uit zijn ambt te zetten. Hoewel het amendement alleen in werking kan worden gesteld door de vicepresident en een meerderheid van de kabinetsleden, wordt het afzettingsproces door het Congres geregeld. Dat betekent dat het Congres niet hoeft te wachten tot Pence, die naar verluidt niet van plan is het amendement in te roepen, actie onderneemt.
Als een vicepresident en het kabinet een president uit hoofde van het 25ste amendement uit zijn ambt zouden ontzetten, kan die president zich later opnieuw kandidaat stellen. Als een afzettingsproces daarentegen op een veroordeling uitdraait, kan worden besloten dat de president nooit meer een publiek ambt mag vervullen.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
