Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid kunnen we de aarde zien in kosmisch perspectief. De zwaartekracht en onze bouw maken het vrijwel onmogelijk aan de aarde te ontsnappen. De meesten van ons zullen dat ook nooit doen. In bijna 60 jaar ruimtevaart zijn er maar 556 mensen die een baan om de aarde hebben gemaakt. Nog veel minder, slechts 24, hebben de aarde in de verte steeds kleiner zien worden, tot het formaat van de wijzerplaat van een horloge. Slechts zes van hen zijn aan de achterkant van de maan geweest, afgesneden van onze planeet, zeilend op een oneindig diepe, met sterren bezaaide zee.
Ruimtevaart is per definitie onnatuurlijk. Ons lichaam is immers specifiek ontwikkeld voor een leven op deze planeet, niet erboven. Misschien is het daarom voor astronauten zo lastig te beschrijven hoe het is om de aarde vanuit de ruimte te zien.
Volgens de Italiaanse ESA-astronaut Luca Parmitano beschikken we nog niet over de woorden om de realiteit van een ruimtevlucht echt over te brengen. Tot halverwege de twintigste eeuw was er ook geen noodzaak om uit te drukken wat het betekent om onze planeet waar te nemen vanuit de woeste oeressentie van de ruimte: “Ons denken is aan een dergelijk ruimteperspectief nog niet gewend.”
Frank de Winne omschrijft zijn ervaring als volgt: “Als je omhoog kijkt en de blauwe lucht ziet, dan denk je dat die zich oneindig uitstrekt. Maar vanuit de ruimte zie je in één oogopslag dat die atmosfeer maar een heel dun vliesje vormt om de grote bol waarop we leven. De aarde is zo geweldig mooi. Vanuit het ISS vielen me direct de kleurschakeringen op: de oceanen met het koraal, de woestijnen, de bergen. Het duurde even voor ik me realiseerde wat ik niét zag: grenzen. Imaginaire lijnen die we als mensheid op de kaart hebben getrokken en waar we nog oorlog over voeren ook. Ik bespreek deze ervaring met de aspirant-astronauten, maar het gevoel is zo intens dat je er hoe dan ook door wordt overrompeld. Wél maak ik duidelijk: heb je dit diepe inzicht over de kwetsbaarheid van de planeet eindelijk ervaren, dan is het je plicht om dat mee te nemen naar beneden en erover te vertellen.”
Je wereldbeeld kan veranderen als je de aarde vanuit de ruimte hebt gezien – het overview effect, wordt dit genoemd. De Amerikaanse astronaute Nicole Stott ging tweemaal met het ruimteveer Discovery mee en keerde terug met de sterke behoefte het uitzicht op schilderijen weer te geven.
Samantha Cristoforetti: “Vooral overdag wijst vrijwel niets van wat op de planeet ziet op menselijke aanwezigheid. Bekijk je het op een geologische tijdschaal, dan zijn wij een onbenullig detail. We moeten als mensen de handen ineenslaan om ervoor te zorgen dat we permanent op deze planeet blijven en niet zomaar verdwijnen.”
Kathy Sullivan, die in 1984 als eerste Amerikaanse een ruimtewandeling maakte, kwam terug met een blijvend ontzag voor de complexe systemen die de aarde tot zo’n onwaarschijnlijke oase maken. “Tijdens die vluchten ontwikkelde zich bij mij een steeds sterker verlangen om niet alleen van het uitzicht te genieten en deze foto’s te maken,” vertelt ze, “maar om er zin aan te geven.” Na haar werk voor NASA gaf ze drie jaar leiding aan de National Oceanic and Atmospheric Administration.
Eén beeld van de aarde zoals die in het heelal zweeft, kan het perspectief van miljoenen mensen veranderen. In 1968 vlogen de bemanningsleden van de Apollo 8 als eersten rond de maan. Op kerstavond maakte astronaut William Anders een foto van een blauwe wereld die opkomt boven een steriele horizon met maankraters. Dat beeld, nu ‘Earthrise’ genoemd, versterkte in één klap het besef van de schoonheid en kwetsbaarheid van onze planeet. De milieubeweging kreeg er een stevige impuls van.
De Amerikaanse astronaut Leland Melvin zoekt samen met andere ruimtereizigers een nieuwe balans tussen een gezond ecosysteem en menselijke behoeften. In het project worden de ervaringen van astronauten ingezet om anderen aan te zetten tot een duurzamer manier van leven. Leland vertelt: “Wat ik heb gedaan, kan niemand mij nazeggen: ik heb in de NFL gespeeld én ben in de ruimte geweest. Nu hoor ik van veel jongeren dat ze ook astronaut willen worden en American football willen spelen.”
Wie in de ruimte is geweest, voelt een sterke behoefte de planeet te beschermen. “De ruimtevaart heeft ons een spiegel voorgehouden”, schreef astronaut Wubbo Ockels in een brief die hij naliet bij zijn overlijden in 2014. “We zijn nu echt waar we zijn: op een prachtige planeet, waar we niet zonder kunnen. We zijn allemaal astronauten van het Ruimteschip Aarde.”
Niemand heeft zo veel tijd buiten de dampkring doorgebracht als de Rus Gennadi Padalka. Dankzij de aantrekkingskracht van de ruimte bleef hij 28 jaar lang een gemotiveerde kosmonaut, maar iets sterkers dan de zwaartekracht bracht hem telkens weer naar huis.
“We zijn genetisch met deze planeet verbonden”, zegt hij. Voor zover we weten is dit de enige plek waar leven zoals wij dat kennen mogelijk is. Sinds een jaar of tien weten we dat onze wereld er slechts één is van miljarden werelden in de Melkweg, maar het ongrijpbare samenspel van geologische, ecologische en biologische omstandigheden maakt dat juist deze rare steen de enige in de buurt is die ons precies past.
Het verhaal is te lezen in het maartnummer van National Geographic Magazine.
