Op 20 juli staan we stil bij de naamdag van Sint-Ontkommer, maar ook op de Internationale Dag van de Baard is haar verhaal het vertellen waard. De verering van deze heilige, van wie de naam ‘zij die kommer, zorgen, wegneemt’ betekent en die werd voorgesteld als een bebaarde maagd, begon in de Late Middeleeuwen.
Hoewel die verering lange tijd op een laag pitje heeft gestaan, is ze in de afgelopen decennia herontdekt en wordt ze omarmd als symbool van non-binaire seksualiteit. Hoe wist Sint-Ontkommer uit de vergetelheid te raken?
Sint-Ontkommer, gekruisigd door haar eigen vader
In het buitenland, vooral in het Duitse taalgebied, is Sint-Ontkommer beter bekend als Wilgefortis. Haar legende, waarvan vele varianten de ronde doen, dateert uit de veertiende eeuw en ontstond waarschijnlijk in Nederland. De gebroeders Grimm namen haar legende later op in het eerste deel van hun bundel Deutsche Sagen (1816) als De maagd met de baard (sage 329).
Wilgefortis was een jonge christelijke prinses die door haar heidense vader was uitgehuwelijkt aan de koning van Sicilië. Omdat Wilgefortis de gelofte van maagdelijkheid had afgelegd – ze wilde non worden – begon ze te bidden om het huwelijk te voorkomen. Haar gebeden werden verhoord: ze kreeg een baard om de Siciliaanse koning af te schrikken.
Haar vader, die het huwelijk had geregeld, ontstak hierover in woede en liet haar kruisigen – gekleed in vodden, opdat ze op ‘haar Christus zou lijken’. Daarmee werd ze een martelares van het geloof. Langzaam begon haar cultus te groeien.
Een vrouwelijke heilige in een mannenwereld
De cultus van Wilgefortis verspreidde zich vanuit Nederland onder meer naar Engeland en Frankrijk, maar vooral naar Beieren en Tirol. Daar wordt haar verschijning steeds vrouwelijker, met duidelijke borsten en een smallere taille. Ook haar kleding wordt eleganter en kleurrijker.
Onderzoekers vermoeden dat Wilgefortis vooral vrouwen aansprak. In een kerk die door mannen werd beheerst, waren er weinig anderen om zich mee te identificeren. Via de heilige konden ze dichter bij Christus komen.
Sint-Ontkommer bood troost aan mensen in geestelijke nood en werd aangeroepen voor bescherming aan vrouwen in ongewenste of gewelddadige huwelijken, en verschillende vormen van seksueel misbruik als verkrachting en incest. Tijdens de barok bleef ze een populaire heilige, maar haar belang nam af bij de opkomst van de industrialisatie in de negentiende eeuw.
Leestip: Wachten tot sint-juttemis: waar komt die uitdrukking vandaan?
De afgelopen jaren diende Sint-Ontkommer als inspiratiebron voor feministische studies en genderonderzoek. Theologe Alison Jasper ziet haar bijvoorbeeld als een ‘bevrijder uit de gevangenis van biologisch essentialisme en normatieve genderrollen’.
En hoewel ze in 1969 officieel van de rooms-katholieke heiligenkalender werd afgevoerd, heeft Wilgefortis inmiddels een nieuwe plek in de Calendar of LGBTQ Saints and Holidays.
Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
