Ik was zo’n twaalf jaar oud toen ik met mijn middelbare school op bezoek ging bij het Zeeuws Museum. Een echt ‘schoolreisje’ kon je het niet noemen – het was nog geen tien minuten fietsen van mijn school naar het museum, beide gelegen in Middelburg.

Een gids leidde ons rond in het depot van het museum, waar we tal van archeologische objecten en historische artefacten te zien kregen. Toch is maar één daarvan me altijd bijgebleven: een bijna tweeduizend jaar oude altaarsteen van de godin Nehalennia.

Tot dat moment had ik me nooit afgevraagd waar de naam van mijn middelbare school (eveneens Nehalennia) naar verwees. Nu kreeg dat woord plotseling vorm. Daar zat ze, gebeiteld in steen: een mysterieuze figuur met een hondje aan haar ene voet en een fruitmand aan de andere.

De oorsprong van Nehalennia

In 1645 spoelde een storm de duinen rond het plaatsje Domburg in de provincie Zeeland weg. Daardoor kwamen 28 inscripties in steen tevoorschijn waarin de naam Nehalennia werd genoemd. Sindsdien werden in de regio honderden altaren, meerdere beelden en twee tempels gevonden die gewijd zijn aan Nehalennia.

De objecten, in veel gevallen opgevist uit de Oosterschelde, worden nu door archeologen gebruikt om haar mysterieuze oorsprong te onderzoeken.

‘Nederland was in de Romeinse tijd een overgangsgebied tussen het Germaanse en Keltische taalgebied,’ zegt Peter-Alexander Kerkhof, onderzoeker aan de Universiteit Leiden en de Universiteit Gent. ‘De betekenis van de naam Nehalennia is heel herkenbaar vanuit een Keltische context. Het bevat halen, een Brits-Keltisch woord dat ‘zee’ betekent. Dus Nehalennia zou letterlijk ‘zij die aan zee of nabij de zee is’ betekenen.’

Belangrijkste godin in Nederland

Niet alle historici zijn het eens over het Keltische oorsprongsverhaal van Nehalennia, maar er bestaat geen twijfel over dat ze een watergodin is. Volgens Jasper de Bruin, archeoloog en conservator van de vaste tentoonstelling Nederland in de Romeinse Tijd in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, werden de meeste votiefstenen die in Zeeland zijn gevonden, geofferd door kooplieden die de godin wilden bedanken voor een veilige overtocht naar Engeland.

Vanwege haar connectie met water, een element dat een grote rol speelde in de Nederlandse geschiedenis, werd Nehalennia waarschijnlijk beschouwd als de belangrijkste godin van de regio.

Historicus Annine van der Meer, die meerdere boeken over Nehalennia schreef, wijst er echter op dat de godin waarschijnlijk meer was dan ‘gewoon’ een beschermster van zeevarenden. ‘Nehalennia staat bekend als zeegodin, maar de symbolen op haar altaren tonen aan dat ze een universele godin is van geboorte, dood en wedergeboorte,’ zegt ze.

Nehalennia opnieuw populair

Tijd en water begroeven haar erfenis honderden jaren lang, maar sinds de herontdekking van Nehalennia lijkt de interesse in de heidense godin weer te zijn gegroeid.

Ze was de inspiratiebron voor personages in de populaire Netflix-serie The Witcher en de Japanse anime en manga Sailor Moon. Ook zijn in het Archeon, een openluchtmuseum in Alphen aan de Rijn, re-enactments te zien van Romeinse eerbetonen aan Nehalennia. In het Zeeuwse dorpje Colijnsplaat staat sinds 2005 een replica van de Nehalenniatempel die oorspronkelijk tussen 150 en 250 n.C. werd gebouwd.

‘De Zeeuwen zijn trots op hun eigen godin,’ zegt De Bruin. ‘Nehalennia heeft een verleden dat meer behelst dan een statisch object in een museum.’