Er zijn maar weinig organismen die kunnen claimen al tijdens de allereerste Olympische Spelen in 776 v.C. te hebben geleefd. Maar de olijfboom op de foto hierboven, in het dorp Vouves op Kreta, was 2800 jaar geleden al van de partij.
De olijfboom: een goddelijk geschenk
Voor de oude Grieken en Romeinen stond de olijfboom symbool voor overwinning, vrede, kracht en wijsheid en werd hij gezien als een geschenk van Athena. Deze godin streed met Poseidon om wie de beschermer zou worden van de stad Athene. Ze kwamen overeen dat ze de Atheners allebei een geschenk zouden geven. Kekrops, de stichter en eerste koning van Athene, zou vervolgens bepalen welk geschenk het beste was.
Poseidon sloeg met zijn drietand op de grond en een waterbron ontsprong. Daarmee gaf hij de Atheners toegang tot handel en water, maar… het water was zout en ondrinkbaar. Athena bood de eerste tamme olijfboom aan, die zij plantte op de Akropolis. De olie kon worden gebruikt als voedsel, geneesmiddel, in cosmetica, als brandstof en conserveermiddel.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Uit olijfhout werden belangrijke cultbeelden gesneden, de zogenaamde xoana, maar er kon ook keukengerei van worden gemaakt. Al met al was Athena’s gift veel waardevoller en zij werd verkozen als beschermgodin van de naar haar genoemde stad.
Olympische olie van een olympische boom
De eerste Olympische Spelen werden in 776 v.C. georganiseerd in de stad Olympia ter ere van god Zeus. Het was een tijd dat Griekenland werd geplaagd door burgeroorlogen. Rond de Spelen was er een wapenstilstand van kracht om atleten en pelgrims in staat te stellen veilig naar Olympia te komen.
De winnaars kregen geen medaille, maar een hoofdkrans gemaakt van olijftakken: de kotinos. De takken hiervoor werden met een gouden schaar afgeknipt van de heilige olijfboom bij de tempel van Zeus. In de tempel van Hera werden ze op een tafel gelegd, waarna de hellanodikai – de juryleden van de Olympische Spelen – er kotinoi van maakten en de winnaars kroonden.
De eerste Olympische Spelen bestonden volgens de Griekse schrijver Pausanias alleen uit het onderdeel stadion: een hardlooprace over 190 meter. Later kwamen daar ook andere disciplines bij, waaronder discus- en speerwerpen, worstelen en paardenraces. Alléén de winnaar kreeg een olijfkrans als prijs; er waren geen ‘zilveren en bronzen medailles’ zoals nu.
Olijfolie speelde nog een andere belangrijke rol bij de Spelen. Atleten zorgden goed voor hun lichaam, en voor trainingen en wedstrijden zalfden ze hun huid met olijfolie. Mogelijk had dit niet alleen een sport-fysische reden, maar ook een religieuze: de olijfolie op de Spelen was immers heilig.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Na afloop van de sportieve inspanning werd de vette laag, inmiddels vermengd met zweet en stof, van de atleten afgeschraapt met een speciale krabber, die meestal met de Latijnse naam strigilis wordt aangeduid. Daarna konden de sporters zich met water verder reinigen. Later in de Oudheid werd het reinigen met olie populair in de Romeinse badhuizen.
Al in de Oudheid werd er spot gedreven met de karige beloning voor de winnaars. De blijspeldichter Aristophanes schreef in zijn toneelstuk Plutus: ‘Nou, Zeus is arm, en ik zal dat klip en klaar bewijzen. Waarom kroont hij bij de door hem zelf ingestelde Olympische Spelen, waartoe hij elke vier jaar heel Griekenland oproept, de winnende atleten alleen met wilde olijf? Als hij rijk was, zou hij ze goud geven.’ Wel kregen de winnaars behalve hun eervolle kotinos vaak nog een amfora met kostbare olijfolie om mee naar huis te nemen.
Een band met het verleden
In 1894 richtte baron Pierre de Coubertin het Internationaal Olympisch Comité (IOC) op, wat in 1896 leidde tot de eerste moderne Spelen in Athene. Daarmee werd de vierjarige olympische cyclus nieuw leven ingeblazen, nadat de Romeinse keizer Theodosius I het evenement in 393 had verboden.
Bij het eeuwfeest van de moderne Olympische Spelen van Athene in 2004 werd teruggegrepen op een andere oude traditie. De winnaars van de marathon werden gehuldigd met een kotinos. Voor deze speciale gelegenheid waren ze gevlochten uit twijgen van de boom van Vouves, die het allemaal heeft zien gebeuren.
Meer lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
