‘Ongemakkelijk ligt het hoofd dat de kroon draagt,’ schreef William Shakespeare. Maar voor drie jonge vrouwen was het begin 1300 minstens net zo’n zware last om de schoondochter van een koning te zijn.
Zeker omdat de koning in kwestie de onverbiddelijke Filips IV van Frankrijk was. In 1314 leidde het overspel van zijn schoondochters de Honderdjarige Oorlog in. Hoe had het zover kunnen komen?
Gedwongen huwelijken van Filips’ kinderen
Zoals zo veel koningen voor hem was Filips IV vooral bezig met het veiligstellen van zijn troonopvolging. De dynastie waartoe hij behoorde, het huis Capet, had al sinds 900 de macht over Frankrijk. Om dit zo te houden, regelde Filips strategische huwelijken voor zijn kinderen.
Drie van Filips’ zonen huwden een vrouw uit Bourgondië: Lodewijk (de toekomstige Lodewijk X van Frankrijk) trouwde met Margaretha, Filips (de toekomstige Filips V van Frankrijk) met Johanna, en Karel (de toekomstige Karel IV) met Johanna’s zus Blanca. Filips’ dochter Isabella huwde koning Eduard II van Engeland.
Het overspel in de Tour de Nesle
De drie gedwongen huwelijken van Filips’s zonen waren niet erg gelukkig. De eerste scheuren werden zichtbaar in 1313 toen Isabella, de dochter van koning, een bezoek bracht aan haar familie in Parijs. Voor haar schoonzussen had ze geborduurde zijden tasjes meegebracht.
Tijdens een later bezoek zag Isabella tot haar verbazing dat twee ridders de tasjes aan hun riem droegen. Ze maakte hieruit op dat haar schoonzussen een buitenechtelijke relatie hadden met de ridders en dus lichtte ze haar vader in.
Hoewel zo’n cadeau aan een ridder in de Middeleeuwen inderdaad een teken van affectie was, was het geen hard bewijs voor het vermoede overspel. Daarom liet Filips IV zijn schoondochters bespioneren.
Al snel ontdekte hij dat het gezelschap heimelijk met de ridders afsprak in de Tour de Nesle, een wachttoren langs de Seine. Alle drie de prinsessen werden samen met de ridders bij de toren gespot, maar alleen Margaretha en Blanca bleken overspel te plegen.
Levend gevild
De twee ridders werden gearresteerd en gevangengezet. Na middeleeuwse martelmethoden te hebben ondergaan, gaven ze op 19 april 1314 de affaire toe. De meeste historici zijn het erover eens dat het overspel heeft plaatsgevonden, maar over de details verschillen de meningen.
Wat wel duidelijk is, is dat de ridders dagenlang werden gemarteld. Na een geheim proces werden ze geëxecuteerd. Hoe precies? Ook daarover gaan meerdere verhalen. Zo zouden ze levend gevild zijn en werd hun ‘mannelijkheid’ afgesneden. Ze werden onthoofd en hun overblijfselen publiekelijk tentoongesteld. Zo een zware straf was niet ongebruikelijk: later liet ook Hendrik VIII van Engeland twee van zijn vrouwen onthoofden.
Einde van de dynastie
De vrouwen ondergingen een iets minder gruwelijk lot dan de ridders. Margaretha en Blanca werden schuldig bevonden aan overspel. Ze werden kaalgeschoren en veroordeeld tot een leven in een kerker in Château Gaillard.
Johanna werd medeplichtig bevonden en kreeg huisarrest in Château de Dourdan. Haar man Filips bleef ondanks de beschuldiging achter haar staan en zorgde ervoor dat ze vrijkwam. Toen hij in 1317 uiteindelijk de troon besteeg als Filips V, werd Johanna koningin. Maar het overspelschandaal bracht de macht van het huis Capet aan het wankelen.
Filips V had de macht immers alleen kunnen grijpen door deze van zijn nichtje te stelen. Daarvoor beriep hij zich op de oude Salische Wet, die vrouwen uitsloot van troonsopvolging. De ironie wil dat Filips en Johanna zelf vervolgens alleen dochters kregen, waardoor Filips de troon moest nalaten aan zijn jongere broer Karel IV, die in 1322 aan de macht kwam.
De Honderdjarige Oorlog
Nadat Karel zijn huwelijk met de overspelige Blanca nietig had laten verklaren, trouwde hij opnieuw, maar ook hem was geen zoon gegund. Karel overleed in 1328 en daarmee stief de directe mannelijke lijn van huis Capet uit.
Daardoor ontstond er ruimte voor een nieuwe dynastie in Frankrijk, een strijd die ging tussen twee familieleden: een neef van Karel IV en de zoon van zijn zus Isabella. Inderdaad, de vrouw die de affaire aan het rollen had gebracht. De strijd tussen deze twee mannen, gevoed door de gespannen familiegeschiedenis, luidde de start van de Honderdjarige Oorlog in.
