Voor een schilderij waarover we eigenlijk maar heel weinig weten, zijn de theorieën die erover rondgaan bijzonder wild. Dat is een doorn in het oog van kunsthistoricus Michael Kwakkelstein. Hij is verbonden aan de Universiteit Utrecht en het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut in Florence.

Al ruim 35 jaar onderzoekt hij het leven en de werken van Leonardo da Vinci. ‘De onzin over de Mona Lisa is eindeloos,’ zegt hij met diepe zucht. Tijd om de hardnekkigste mythen recht te zetten.

1. Er zitten verborgen boodschappen in haar pupillen

Als je sterk inzoomt op de rechterpupil van Mona Lisa zou je de initialen van Leonardo da Vinci zien: L en V. Een echte verborgen boodschap dus. Je hoeft maar even te googelen en je stuit op tal van andere ‘geheime boodschappen’ die Da Vinci in zijn schilderijen zou hebben verstopt, zo wordt beweerd.

‘Het is klinklare onzin,’ vertelt Kwakkelstein. ‘Door De Da Vinci Code van Dan Brown denken miljoenen mensen dat Leonardo als een soort Nostradamus codes in zijn schilderijen verstopte.’

Leestip: Zijn de schetsen in deze geheime kamer van Michelangelo?

Nu is er niets mis met een goed fictieverhaal, maar door de manier waarop Dan Brown over Da Vinci en zijn schilderkunst schrijft, krijgt de lezer het idee dat zijn verhaal is gebaseerd op historisch onderzoek, meent Kwakkelstein. ‘Dat heeft ontzettend veel schade aangericht. Het beeld van Leonardo is helemaal vertekend.’

‘Door De Da Vinci Code van Dan Brown denken miljoenen mensen dat Leonardo als een soort Nostradamus codes in zijn schilderijen verstopte.’ – kunsthistoricus Michael Kwakkelstein.

Om op de initialen L en V terug te komen: met het blote oog zijn die niet zichtbaar. ‘Dat maakt het verhaal nog onzinniger. Waarom zou hij die letters erin verwerken als je ze niet kunt zien? Het is triest dat zulke verhalen rondgaan,’ vertelt Kwakkelstein. ‘Temeer omdat de verspreiders ervan geen rekening houden met de oorspronkelijke context waarbinnen Leonardo’s tijdgenoten het schilderij zagen.’

2. Mona Lisa is een femme fatale

Je hoeft maar naar Mona Lisa te kijken en je wordt pardoes verleid. Een echte femme fatale. ‘In de negentiende eeuw projecteerden allerlei critici hun eigen obsessies op het schilderij,’ vertelt Kwakkelstein. Schrijvers en dichters als Théophile Gautier, Charles Baudelaire en Walter Pater noemden haar mysterieus en slinks. Ze zou ons verleiden, uitlachen en willen betoveren.

Leestip: 5 bizarre trends in middeleeuwse kunst

‘In die tijd gingen schrijvers voor de Mona Lisa staan en beschreven ze wat de uitgebeelde vrouw op emotioneel vlak met hen deed,’ zegt Kwakkelstein. ‘Dat getuigt niet van historisch onderzoek, maar van de projectie van mannelijke schrijvers uit de negentiende eeuw, die gefascineerd waren door verleidelijke en mysterieuze vrouwen.’

3. Mona Lisa is eigenlijk een man

Er zou geen vrouw model hebben gestaan voor Mona Lisa, maar een man. Soms wordt Leonardo da Vinci zelf aangewezen als geportretteerde, maar ook zijn leerling Gian Giacomo Caprotti (bijnaam Salai) wordt vaak genoemd. Die laatste zou volgens velen vaker zijn afgebeeld op portretten van Da Vinci – een mythe die niet wil uitdoven.

Leestip: Deze 5 musea in Parijs mag je niet missen

‘Niemand weet hoe Salai er precies uitzag, waardoor je ook niet met zekerheid kunt zeggen dat de Mona Lisa op hem lijkt,’ vertelt Kwakkelstein. Daarnaast beeldde Leonardo da Vinci vaak aantrekkelijke jonge mannen af. Maar die zijn allemaal gebaseerd op het schoonheidsideaal van de Klassieke Oudheid.

‘Als de gezichten in zijn portretten op elkaar lijken, dan komt dat omdat Leonardo de werkelijkheid afstemde op het heersende schoonheidsideaal,’ aldus Kwakkelstein. ‘Het heeft geen zin om psychologische interpretaties los te laten op de gelijkenissen tussen het gezicht van Mona Lisa en andere portretten van Leonardo.’

4. Het is een levensecht portret van Lisa Gherardini

We weten nog steeds niet zeker wie de vrouw is in ’s werelds beroemdste schilderij. Een naam die vaak genoemd wordt is Lisa Gherardini, de vrouw van een Florentijnse zakenman. Maar als zij het inderdaad is, dan is het zeker geen levensecht portret.

Leestip: Vier hardnekkige fabels over de Middeleeuwen ontkracht

Zo blijkt uit een röntgenopname dat de structuur van Mona Lisa’s gezicht dieper liggende oogkassen heeft en niet glimlacht. ‘Ik vermoed zelf dat hij begonnen was Gherardini naar het leven te schilderen, maar later de opdracht aangreep om zijn vaardigheden als schilder te tonen,’ vertelt de kunsthistoricus. Ook de schoonheid van Mona Lisa is namelijk geromantiseerd.

Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!