Aan de oevers van de Maas ligt een van de oudste steden van Nederland: Maastricht. De stad werd gesticht door de Romeinen, en bloeide in de Middeleeuwen op tot een belangrijke handelsstad. Daarnaast werd het een bedevaartsoord dat werd geleid door twee heersers die elkaar het leven zuur maakten.
Rond 50 v.C. verschijnen de Romeinen ten tonele. Onder leiding van Julius Caesar verslaan zij de Eburonen, een lokale stam die in het gebied tussen Maas en Rijn leeft. De Romeinen vestigen zich vervolgens in het gebied, en bouwen in de eerste eeuw n.C. een brug over de Maas.
Ze noemen hun nederzetting Pons Mosae, wat in het Latijn ‘brug over de Maas’ betekent. Pons Mosae groeit uit tot een kleine, maar drukke handelsstad in het grensgebied. De Romeinen bouwen er een heiligdom, een badhuis en ten slotte in de vierde eeuw een vesting, om zo de brug over de Maas te verdedigen.
Handel en nijverheid bloeien in de Middeleeuwen
Waar veel steden na de val van het Romeinse Rijk in verval raken, bloeit Maastricht tussen 600 en 750 n.C. onder de Merovingische heerschappij juist helemaal op. En dat dankt de stad vooral aan haar ligging aan de Maas én haar Romeinse brug, meent Wim Dijkman, voormalig conservator archeologie en cultureel erfgoed bij de gemeente Maastricht. ‘In deze periode waren er nauwelijks bruggen over de grote rivieren. Er lag tussen Maastricht en de Noordzee in de Middeleeuwen slechts één brug over de Maas.’
Leestip: Hoe zag het leven in een middeleeuwse stad eruit?
Het maakt Maastricht tot een regionaal handelscentrum, waar handel en nijverheid floreren. Er worden gebruiksvoorwerpen van hertengewei gemaakt, er wordt in ijzeren wapens en bronzen voorwerpen gehandeld én zelfs gouden en zilveren munten geslagen. Deze worden verspreid door heel Europa. ‘De combinatie van de gunstige ligging en handel maakt van Maastricht tijdens de Vroege Middeleeuwen de belangrijkste (handels)stad in de Nederlanden,’ geeft Dijkman aan.
Een bedevaart naar Sint-Servaas
Maastricht wordt ook een bedevaartsoord voor pelgrims. Het is immers de laatste rustplaats van Sint-Servaas, de eerste bisschop van de Lage Landen en de patroonheilige van de stad. Servaas wordt na zijn overlijden in de Sint-Servaasbasiliek bijgezet, wat in de katholieke traditie ongeveer gelijkstaat aan een heiligverklaring. Uiteraard plukt de stad de financiële vruchten van de vele bedevaarten die de stad aandoen.
Tijdens de Hoge en Late Middeleeuwen blijft de Maas een belangrijke levensader voor Maastricht. De stad staat bekend om haar leerlooierijen, en er wordt veel gehandeld in lakens. Daarnaast zijn ook de Maastrichtse beeldhouwers en schilders zeer geliefd. Er wordt in de wijde omgeving om hun diensten gevraagd.
Door de handel en nijverheid groeit de stad sterk, en in 1229 mag Maastricht van hertog Hendrik I van Brabant op de oude aarden stadswal een stenen walmuur bouwen. Deze krijgt dertien poorten en twaalf torens, waarvan de Helpoort tegenwoordig nog steeds bestaat.
In de achtste eeuw wordt de bisschopszetel van Maastricht naar Luik verplaatst. Maar omdat de bisschop nog bijzonder veel bezittingen in Maastricht heeft, blijft zijn invloed in de stad groot. Zo bezit hij huizen, molens en het recht om tol aan de Maas te heffen. Als de Duitse keizer van het Heilige Roomse Rijk de stad Maastricht in 1204 aan Hendrik I, de hertog van Brabant, in leen geeft, is dat dan ook een doorn in het oog van de bisschop.
Maastricht: de stad met twee heersers
Maastricht is immers een welvarende stad, iets dat zowel de prins-bisschop van Luik als de hertog van Brabant weten. Beide heren proberen hun invloed in Maastricht te vergroten, wat regelmatig tot gewapende conflicten en belegeringen tussen het prinsbisdom van Luik en het hertogdom Brabant leidt. In 1284 wordt de Alde Caerte ondertekend, waarin de prins-bisschop en de hertog afspreken dat ze allebei zeggenschap over Maastricht hebben.
Leestip: Waren middeleeuwse steden zo vies als we denken?
‘Een zogenaamde tweeherigheid is geboren,’ legt Dijkman uit, waarmee de stad wordt bestuurd door twee heren. ‘Ondanks deze afspraak worden er door het prinsbisdom Luik en het hertogdom Brabant tussen 1207 en 1315 zeker dertien oorlogen om Maastricht gevoerd, terwijl de bisschop en de hertog wel onder dezelfde keizer vallen.’
Twee families verdelen de stad
In de praktijk betekent de tweeherigheid dat er Brabantse én Luikse burgers in Maastricht wonen. De Brabanders behoren tot de familie der Servatii, terwijl de Luikenaren Lamberti genoemd worden. Beide families leven door en langs elkaar, al zijn er wel stadskwartieren die voornamelijk door één van de twee families bewoond worden.
Zo leven de Servatii vooral rondom de Sint-Servaasbasiliek, waar de Lamberti bij de Onze-Lieve-Vrouwekerk in het Jekerkwartier wonen. ‘De familielijn van je moeder bepaalt tot welke familie je behoort,’ vertelt Dijkman. ‘Nieuwe burgers worden automatisch aan de Servatii toegevoegd, tenzij ze kunnen bewijzen dat ze uit Luik komen.’
Bestuur met dubbele burgemeesters
Om de tweeherigheid in goede banen te leiden, worden er twee burgemeesters aangesteld. Zij worden ondersteund door twee schepenen en twee schouten, die ieder op een andere dag voor ‘hun’ gedeelte van de stadsbevolking recht spreken.
Leestip: Hoe zagen middeleeuwse huizen eruit?
Bij geschillen wordt eerst gekeken waar het geschil zich afspeelt, en vervolgens tot welke familie de twistende partijen behoren. ‘Ondanks de rivaliteit tussen de bisschop en de hertog, is er geen historisch bewijs dat er tussen de twee families sprake van onderlinge strijd of spanning was,’ geeft Dijkman aan.
Brugramp leidt tot bouw Sint-Servaasbrug
Maar op 1 juli 1275 verandert dit, als een processie van de Onze-Lieve-Vrouwekerk over de oude Maasbrug trekt. Onder het gewicht van de gelovigen stort een deel van de slecht onderhouden brug in, waarbij enkele tientallen Lamberti verdrinken. ‘De Lamberti klagen hierop de Servatii aan, omdat de Servatii verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van de brug, verklaart Dijkman uit. ‘Maar over de uitspraak van die rechtszaak is ons niets bekend.’
Het instorten van de oude brug is voor Maastricht wel de aanleiding om een nieuwe, stenen brug te bouwen. Dit wordt de Sint-Servaasbrug, die tegenwoordig nog steeds in gebruik is.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
