Lang voordat diëten en Instagramtrends bestonden, zagen Griekse en Romeinse artsen voeding als de basis van gezondheid. Hun adviezen gingen over balans, beweging en zelfkennis en klinken verrassend modern.

De Romeinse arts Galenus waarschuwde in de tweede eeuw dat te veel rood vlees kanker kon veroorzaken. Hippocrates schreef dat sporten op een lege maag hielp bij gewichtsverlies. En de farmacoloog Dioscorides prees kippensoep aan als krachtig middel voor zieken.

Het dieet van de Romeinen en Grieken

‘Het allerbelangrijkste is dat iedereen zijn eigen lichaam kent,’ schreef de Romeinse schrijver Celsus. Hij vond dat wie snel aankomt of juist moeilijk op gewicht blijft, zijn eetpatroon daarop moet afstemmen.

Voor Griekse en Romeinse artsen draaide alles om evenwicht. Ze geloofden dat het lichaam uit vier eigenschappen bestond: warm, koud, nat en droog – gekoppeld aan lichaamsstoffen als bloed en slijm. Een teveel of tekort aan één ervan kon ziekte veroorzaken. Beweging verwarmde het lichaam; voedsel kon juist afkoelen of verhitten van binnenuit.

Het verschil tussen mannen en vrouwen

Vrouwen golden als ‘vochtiger’, jonge mannen als ‘droger en warmer’. Gezondheid betekende die eigenschappen in balans weten te houden, zegt Claire Bubb van de New York University (VS). Een ‘hete’ ziekte als cholera vroeg volgens haar om een koel, vochtig dieet, met verkoelende voeding als sla.

Leestip: Wat stond er op het menu van de Romeinse soldaat? – ‘Veel zout, weinig luxe’

Veel van die principes voelen intuïtief aan: rauwkost verfrist, gebraden vlees verwarmt. Daarom aten de Grieken en Romeinen in de zomer lichte gerechten en in de winter stevige, verwarmende maaltijden.

Voeding als medicijn

Volgens Galenus werkte sla niet alleen verkoelend, maar ook kalmerend. ‘Het enige middel tegen slapeloosheid dat voor mij werkte, was het eten van sla.’ schreef hij in zijn werk De alimentorum facultatibus.

Omdat geneeskunde en chirurgie nog in de kinderschoenen stonden, gold voeding vooral als preventie – ziekten waren destijds veel vaker fataal dan nu. Celsus adviseerde in On Medicine koude dranken en zure voeding bij oververhitting; warme, zoute gerechten voor wie kou had gevat.

Leestip: Wat gebeurt er met je lichaam als je stopt met vlees eten?

Dieetadviezen waren sterk individueel. Een gespierde gladiator kreeg voedzaam vlees aangeraden, een kantoormedewerker juist lichte vis. Wie rundvlees beter verteerde dan vis, volgde een ander regime. De boodschap: luister naar je eigen lichaam.

Artsen benadrukten dat verandering geleidelijk moest gaan. Wie plots overschakelde van winter- naar zomerdieet – of van rust naar intensieve training – riskeerde ziekte. ‘Je kunt niet van overmatige inspanning naar plotselinge rust gaan,’ waarschuwde Celsus, ‘noch omgekeerd.’

Onenigheid over linzen: zijn ze wel of niet gezond?

Toch waren artsen in de Oudheid het lang niet altijd met elkaar eens. Neem linzen als voorbeeld. Stoïcijnse filosofen zoals Zeno van Citium en Musonius Rufus, voor wie voeding vooral draaide om zelfbeheersing en het vermijden van overdaad aan luxe buitenlandse voedingsmiddelen, waren voorstander van het eten van linzen.

In Moralia betoogde de Griekse schrijver Plutarchus dat niemand te ver moest wegdwalen van een eenvoudig dieet van linzen, omdat ‘goedkopere producten altijd gezonder zijn voor het lichaam’.

Niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

Maar volgens Bubb werden linzen door veel Romeinse artsen als zeer ongezond beschouwd. Dioscorides beweerde in De Materia Medica dat ‘linzen, wanneer ze regelmatig worden gegeten, leiden tot slecht zicht, een slechte spijsvertering, buikpijn en constipatie’.

Vasten en gezonde vetten

Sommige oude adviezen sluiten verrassend aan bij moderne trends. Hippocratische teksten raadden al intermitterend vasten aan (één maaltijd per dag was gebruikelijk) en een dieet rijk aan vet – van boter, kaas en olijfolie – om verzadiging te bevorderen.

Leestip: De Romeinen waren dol op wijn – maar wat dronken ze nog meer?

Niet alles klinkt even verstandig. Routinematig ‘zuiveren’ en dagelijks wijn drinken werden breed aanbevolen. En sommige ideeën waren ronduit vreemd: dat rottende basilicum schorpioenen voortbracht, dat vijgen hoofdluis veroorzaakten, of dat naakt wandelen hielp bij gewichtsverlies.

Toch tonen deze oude diëten hoe tijdloos het streven naar balans is: tussen warm en koud, inspanning en rust, overdaad en matiging.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!