Niemand in de Nederlandse geschiedenis heeft zo veel doden op haar naam staan als Maria Catharina Swanenburg (1839-1915), beter bekend als Goeie Mie of de Leidse gifmengster. In de late negentiende eeuw vergiftigde zij tientallen familieleden en buurtgenoten met arsenicum, genoeg om zelfs in het Guinness Book of Records te belanden. Wie was deze beruchte vrouw?
Goeie Mie, een zware jeugd in Leiden
Aan het eind van de negentiende eeuw kampte Leiden met grote armoede. De industriële revolutie draaide op volle toeren, maar veel arbeiders leefden onder zware omstandigheden: lage lonen, lange dagen en woningen die nauwelijks bescherming boden tegen ziekte en kou.
Goeie Mie groeide op in zo’n arbeidersgezin. Ze had elf broers en zussen, van wie er slechts vijf volwassen werden. Later trof haar eigen gezin een vergelijkbaar lot: van de negen kinderen die zij kreeg, overleefden er drie. Het tekent de harde realiteit waarin Mie opgroeide en zelf moeder werd.
Begrafenisverzekering
Door de hoge kindersterfte was het in die tijd gebruikelijk om een begrafenisverzekering af te sluiten. Voor arme gezinnen was een waardig afscheid anders onbetaalbaar. Een kleine premie kon voorkomen dat een gezin in financiële nood raakte na een overlijden.
Maar juist die verzekeringsuitkeringen zetten Goeie Mie aan het denken. Ze besloot verzekeringsfraude te plegen en sloot polissen af voor familieleden en buurtbewoners, soms zelfs meerdere per persoon. Het verzekeren van niet-familieleden was destijds eenvoudig; niemand keek er echt van op.
Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!
Vervolgens vergiftigde ze haar verzekerde slachtoffers met arsenicum, een kleur- en smaakloos maar uiterst dodelijk middel dat in die tijd vrij verkrijgbaar was als bestrijdingsmiddel. Zodra haar slachtoffer was overleden, streek Mie het verzekeringsgeld op.
De werkwijze van Goeie Mie
Goeie Mie stond in Leiden bekend als een vertrouwelijk en behulpzaam buurvrouw. Ze paste op kinderen, zorgde voor zieken en ouderen en was altijd bereid een handje te helpen. Aan dat ogenschijnlijk warme karakter dankte ze haar bijnaam.
Maar niemand had door dat haar betrokkenheid minder onschuldig was dan ze deed voorkomen. Terwijl ze het vertrouwen van buurtgenoten en familieleden won, vergiftigde ze hen in het geheim om vervolgens het verzekeringsgeld op te strijken.
De moorden leverden haar op meer manieren voordeel op. Soms kreeg ze een deel van een erfenis of ontving ze geld voor haar hulp bij de begrafenis. In andere gevallen ruimde ze mensen uit de weg bij wie ze schulden had. Het financiële motief was duidelijk aanwezig – al verklaart het niet alle moorden die ze uiteindelijk pleegde.
Hoe Goeie Mie onder de radar bleef
Jarenlang kon Goeie Mie doorgaan zonder argwaan te wekken. In de arbeiderswijken van Leiden waren sterfgevallen helaas geen uitzondering, en zieke buurtbewoners kregen zelden bezoek van een arts. Daardoor bleef de doodsoorzaak in veel gevallen onbekend en viel het niemand op dat haar slachtoffers opvallend vaak onder haar directe zorg vielen.
Leestip: De Italiaanse gifmengster die meer dan 600 mannen om het leven bracht
Dat veranderde toen Mie de voltallige familie Frankhuizen probeerde te vergiftigen. Twee gezinsleden overleden, maar de anderen waren nog in staat om medische hulp te zoeken. De arts die hen onderzocht, herkende duidelijke vergiftigingsverschijnselen. Vanaf dat moment gingen alle alarmbellen af en werd de politie ingeschakeld.
De ontmaskering van Goeie Mie
Het politieonderzoek bracht al snel een opvallend patroon aan het licht. Lichamen van eerdere slachtoffers werden opgegraven en in veel gevallen troffen forensische onderzoekers sporen van arsenicum aan. Opvallend genoeg waren veel van deze mensen kort voor hun dood verzekerd, een verband dat de verdenking meteen in de richting van Goeie Mie wees.
Ze werd opgepakt en op 23 april 1885 begon het proces tegen haar. Het groeide uit tot een mediaspektakel van formaat: kranten uit binnen- en buitenland volgden de zaak op de voet en schuwden de sensationele koppen niet. De Leidse gifmengster werd een berucht personage, zowel in Nederland als daarbuiten.
Hoeveel slachtoffers ze precies maakte, is nooit vastgesteld. Geschat wordt dat Mie zo’n zestig vergiftigingspogingen deed, waarvan er zeker 24 dodelijk afliepen. Ze werd veroordeeld en overgebracht naar de vrouwengevangenis in Gorinchem, waar ze de laatste dertig jaar van haar leven doorbracht. Daar stierf ze in 1915, nog altijd omgeven door het mysterie en de grimmigheid van haar daden.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
