Twee goed bewaard gebleven tanden die in afzettingen in Duitsland zijn gevonden, bieden fascinerend nieuwe inzichten in het bestaan van enkele van onze oeroude voorlopers onder de primaten, in een gebied dat nu tot Noord-Europa behoort. Maar zijn deze tanden zó bijzonder dat ‘de geschiedenis van de mens herschreven moet worden,’ zoals in veel nieuwsberichten werd gesuggereerd? Het antwoord is: nee.

De hype rond de ontdekking draait om twee karamelkleurige fossiele tanden (de ene een hoektand, de andere een bovenkies) van een primaat die tussen de 9 en 10 miljoen jaar geleden leefde.

Wetenschappers groeven de tanden in september 2016 op in Eppelsheim, een prehistorische vindplaats bij Frankfurt die beroemd is om zijn fossielen van primaten. Het fossiel van een dijbeen dat in 1820 in Eppelsheim werd ontdekt, droeg bij aan de opkomst van de disciplines van de paleontologie en paleoantropologie. Helaas gingen veel van deze fossielen in de Tweede Wereldoorlog verloren en zijn er sindsdien maar weinig nieuwe vondsten gedaan.

De twee tanden die deze week werden beschreven, zijn de eerste nieuwe fossielen van hun soort die in tachtig jaar in Eppelsheim zijn opgegraven, volgens de wetenschappers die ze hebben onderzocht.

Storm in een glas water?

Maar op basis van de publicatie van Lutz en zijn team menen andere experts dat de tanden “nauwelijks aanleiding geven om de theorie van het ontstaan van de mens in Afrika te herzien,” zoals in het interview met Lutz op ResearchGate wordt gesuggereerd.

Ten eerste moeten we de moderne mens niet verwarren met de mensachtige Hominini, de bredere tak waartoe ook de mens behoort, of met onze uitgestorven directe verwanten, de mensapen (Hominoidea), een nog grotere superfamilie waartoe de Hominini, de chimpansee, de gorilla en andere apen behoren.

Uit het archief van fossielen en uit genetisch bewijsmateriaal blijkt dat de moderne mens in Afrika is ontstaan en dat continent niet eerder dan rond 120.000 jaar geleden heeft verlaten, en zeer waarschijnlijk pas tussen 50.000 en 80.000 jaar geleden. De tanden uit Eppelsheim zijn zo’n honderdmaal ouder. Als deze tanden al iets zouden vertellen over de menselijke evolutie, dan kunnen ze mogelijk inzicht bieden in de vraag waar en hoe de eerste mensapen zich hebben ontwikkeld.

Maar sommige experts op dit gebied betwijfelen zelfs of de tanden überhaupt van een mensaap afkomstig zijn.

De hoektand die in het artikel wordt beschreven, heeft een ongebruikelijke en fascinerende vorm, zegt Bence Viola, paleoantropologe aan de University of Toronto en expert op het gebied van de tanden van onze uitgestorven voorouders. Maar de kies – volgens haar het belangrijkst, met het oog op de taxonomische indeling – duidt niet op enig verband met de mens.

“Ik denk dat dit een storm in een glas water is,” schrijft ze in een e-mail. “De tweede tand (de kies), waarvan zij beweren dat hij duidelijk tot hetzelfde individu behoort, is absoluut niet afkomstig van een Hominini-soort en ik denk zelfs niet van een mensaap.”

In plaats daarvan menen de meeste experts met wie wij contact hebben opgenomen dat de kies waarschijnlijk behoorde tot een soort uit de familie van de Pliopithecidae, een uitgestorven en primitieve tak van primaten die rond zeventien miljoen jaar geleden in Europa en Azië leefden.

Pliopithecidae zijn zeer verre voorouders van de mens. Sommige paleontologen denken dat deze groep zich afsplitste van hun gemeenschappelijke voorouders, de apen en mensapen van de Oude Wereld, nog voordat deze twee groepen hun eigen weg gingen. Met andere woorden, het is waarschijnlijk dat de mens meer verwantschap vertoont met bavianen dan met de soort waarvan de nu ontdekte tanden afkomstig zijn.

Zoals Lutz en zijn team in hun artikel erkennen, doet de kies sterk denken aan die van Anapithecus, een Pliopithecidae-soort die we kennen van een kaakbeen dat in Hongarije is opgegraven, zegt David Begun, paleoantropoloog aan de University of Toronto.

“De kies is belangrijk omdat hij een idee bevestigd dat door meerdere onderzoekers naar voren is gebracht, namelijk dat het dijbeen dat in 1820 in Eppelsheim werd gevonden waarschijnlijk behoorde tot de Pliopithecidae en niet tot de mensapen,” zegt Begun.

Sergio Almécija, een antropoloog van de George Washington University die eveneens Pliopithecidae bestudeert, is het daarmee eens. Over de hoektand die op die van Hominini zou lijken, lopen de meningen van de experts uiteen van interesse tot afwijzing. Begun betwijfelt zelfs of het een hoektand is.

“De ‘hoektand’ lijkt me meer een onderdeel van de tand van een herkauwer,” schrijft Begun in een e-mail. Herkauwers zijn planteneters als koeien en schapen. “Er zit een vreemde spleet in, waardoor hij een beetje op een hoektand lijkt, maar het is zeker geen hoektand, en hij is evenmin afkomstig van een primaat.”

Lutz wijst erop dat hij en zijn collega’s nog maar pas met hun onderzoek zijn begonnen, waarbij ze ook röntgenstraling met hoge resolutie zullen toepassen en analyses van de slijtagepatronen op de tanden zullen uitvoeren, waarmee ze het dieet van de primaat zouden kunnen achterhalen.

“Hopelijk weten we over twee jaar veel meer over wat we hebben gevonden,” verklaarde Lutz tegenover ResearchGate. “het is zeker een fantastisch en opwindend verhaal.”

Noot van de redactie: dit artikel is bijgewerkt om de locatie van Eppelsheim binnen Duitsland te verduidelijken.