Een van ’s werelds beroemdste vluchtelingen heeft eindelijk een eigen huis. En wat voor een huis.
Sharbat Gula, die van de ene op de andere dag wereldberoemd werd toen zij in 1985 als 12-jarige vluchtelinge op de omslag van het juninummer van de National Geographic werd afgebeeld, is nu de trotse eigenaar van een huis in de hoofdstad van haar geboorteland Afghanistan. De woning heeft een vloeroppervlak van bijna 280 vierkante meter en is naar haar eigen voorkeuren opgeleverd.
Het huis is een geschenk van de Afghaanse regering aan de nu 45-jarige Sharbat Gula, samen met een maandelijkse toelage van omgerekend een kleine zeshonderd euro voor haar levensonderhoud en medische zorg, zo werd bekend gemaakt door Najeeb Nangyal, woordvoerder van het Afghaanse Ministerie van Communicatie.
Sharbat Gula, die als wereldberoemd werd als het Afghaanse meisje, ontving vorige maand tijdens een plechtigheid met Afghaanse functionarissen de sleutels van haar huis – nadat ze dertig jaar als vluchtelinge in Pakistan en één turbulent jaar in Afghanistan had doorgebracht.
Haar doordringende groene ogen maakten Sharbat Gula van de ene op de andere dag wereldberoemd. Tijdens de inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan was ze op 6-jarige leeftijd wees geworden, waarna ze samen met haar broertjes en zusjes en haar grootmoeder te voet naar Pakistan trok. Door het portret dat fotograaf Steve McCurry van haar maakte, werd ze ongewild een icoon van het zware lot van de duizenden Afghanen die naar Pakistan vluchtten. In haar geboorteland werd ze de ‘Afghaanse Mona Lisa’ genoemd.
Nu is ze opnieuw een symbool geworden, ditmaal voor honderdduizenden Afghanen die na tientallen jaren naar hun geboorteland terugkeren.
De lange weg terug
Sharbat Gula werd vorig jaar gearresteerd wegens het tonen van een vervalste Pakistaanse identiteitskaart – een veelgebruikte methode onder de één miljoen Afghaanse vluchtelingen die zonder wettelijke status in Pakistan verblijven. Ze kon voor het vergrijp veertien jaar gevangenisstraf en een boete van ruim vierduizend euro krijgen.
Destijds was zij moeder van vier kinderen en leed ze aan hepatitis-C, de ziekte waaraan haar man een jaren eerder was overleden.
“Toen ze door Pakistan werd gearresteerd en ze haar beschuldigden van het tonen van een vervalste Pakistaanse identiteitskaart, werd het voor de Afghanen en de Afghaanse regering een zaak van nationaal belang,” zegt Nangyal.
Nadat Sharbat Gula twee weken had vastgezeten, werd ze vrijgelaten en met haar kinderen naar Afghanistan uitgezet. “Afghanistan is mijn enige geboorteland, maar Pakistan is mijn woonplaats geweest en ik heb het altijd als mijn land beschouwd,” vertelde ze vóór haar vertrek aan het persbureau AFP. “Ik ben teleurgesteld. Ik heb geen andere keus dan te vertrekken.”
Alleen al in 2016 keerden 370.000 officieel geregistreerde Afghaanse vluchtelingen vanuit Pakistan terug naar Afghanistan. Nog eens tienduizenden zijn de afgelopen jaren vanuit Iran en Europa naar hun geboorteland teruggestuurd, vaak onder dwang of door uitzetting. Ook is een onbekend aantal niet-geregistreerde vluchtelingen (onder wie Sharbat Gula) naar Afghanistan teruggekeerd.
“Deze vrouw is voor Afghanen en ook voor Pakistan een symbool,” zegt Heather Barr, een onderzoeker van Human Rights Watch (HRW) die tien jaar in Afghanistan heeft gewerkt. “De manier waarop ze ten overstaan van de Pakistaanse media werd opgevoerd, was een vernedering voor de Afghaanse regering: hier heb je die vrouw die vanuit jullie land naar het onze moest vluchten. De Afghaanse regering antwoordde door haar in eigen land een groots welkom te bereiden. De boodschap: wij zorgen goed voor onze mensen.”
Sharbat Gula werd verwelkomd door president Ashraf Ghani, die haar de sleutels van haar nieuwe appartement overhandigde en haar beloofde dat haar kinderen medische zorg en scholing zouden krijgen. “Ik heet haar welkom in de boezem van haar moederland,” zei Ghani tijdens een korte plechtigheid. “Ik heb het al vaker gezegd en ik wil het graag nog eens zeggen dat ons land niet compleet is zolang we niet al onze vluchtelingen weer hebben opgenomen.”
Maar in september beklaagde Niamat Gul, de neef van haar overleden man, zich in de Afghaanse media over het feit dat de regering haar huur niet had betaald. Woordvoerder Nangyal zegt dat haar huur en levensonderhoud sinds haar terugkeer zijn betaald. Toen zij om een traditioneler huis vroeg, vertelt hij, werd ze tijdelijk overgeplaatst naar een huurhuis van tien kamers in de buurt van het presidentiële paleis, totdat er een koophuis kon worden aangeschaft.
Volgens Gul komen mensen die geïnspireerd zijn door het verhaal van Sharbat Gula nu langs haar nieuwe huis om foto’s te nemen en geschenken te brengen. “Ze is gelukkig omdat Afghanistan haar respecteert,” zegt ze.
Het nieuwe huis wordt beveiligd, maar toch zijn ze voorzichtig met de gasten die ze binnenlaten. Gul legt uit dat de aandacht die zij kreeg nadat ze was geïdentificeerd als het meisje op de omslag van de National Geographic, het risico met zich meebrengt dat ze door conservatieve Afghanen wordt aangevallen die vinden dat vrouwen niet in de media zou moeten verschijnen.
Met haar naam op de akte van schenking behoort ze tot de 17 procent Afghaanse vrouwen die hun eigen huis bezitten.
Onbekend en teruggevonden
In de afgelopen vijftien jaar werd Sharbat Gula voortdurend door de aandacht van de media omringd. De identiteit van het Afghaanse meisje werd pas bekend in 2002, toen Steve McCurry, die het portret van haar had gemaakt, haar opspoorde in het berggebied op de grens tussen Afghanistan en Pakistan. Haar identiteit werd bevestigd door een analist van de FBI, een forensisch beeldhouwer en de uitvinder van de irisscan. Opnieuw verscheen ze op de omslag van de National Geographic, waardoor ze tot de weinige mensen op aarde behoort die tweemaal die eer te beurt is gevallen.
Sharbat Gula was inmiddels een gehuwde moeder van drie kinderen en had geen idee dat haar gezicht door mensen in de hele wereld werd herkend. Tegen McCurry zei ze destijds dat ze hoopte dat haar dochters de scholing zouden krijgen die zijzelf nooit had gehad.
Die wens zal in vervulling gaan. Haar dochters zullen volgend jaar naar school gaan, zegt Gul, en “als God het wil, zullen ze hun school afmaken.”
De Afghaanse regering moedigt Gula aan om nog meer van haar dromen waar te maken. Woordvoerder Nangyal opperde dat ze een stichting zou kunnen opzetten voor het verbeteren van de scholing en positie van vrouwen en kinderen, met name onder de teruggekeerde vluchtelingen. Gula denkt erover na. “Mijn boodschap aan al mijn zusters is dat ze hun dochters niet op zo jonge leeftijd moeten laten trouwen,” zei ze tegen BBC Persia. “Laat ze eerst hun scholing afronden en dezelfde banen vinden als jullie zonen.”
Maar de dochters van Sharbat Gula keren terug naar een Afghanistan waarin de vooruitzichten mogelijk nog slechter zijn dan in het land dat hun moeder dertig jaar geleden ontvluchtte. Tegenwoordig gaat slechts de helft van alle Afghaanse meisjes naar school en de meerderheid daarvan gaat tussen hun twaalfde en vijftiende weer van school af. Op het platteland neemt het aantal schoolgaande meisjes nu weer af.
Volgens Heather Barr van HRW loopt Afghanistan wat betreft de gelijkheid tussen man en vrouw achter op Pakistan en ook Iran, het land dat na de inval door de Sovjet-Unie in de loop der jaren zes miljoen Afghaanse vluchtelingen heeft opgenomen. De vrouwen en meisjes die nu uit Afghanistan terugkeren, moeten zich aanpassen door zich buitenshuis altijd door een man te laten vergezellen of beslissingen aan mannen over te laten. Barr zegt dat teruggekeerde vluchtelingen soms als “immoreel of onfatsoenlijk worden gezien” omdat ze in het buitenland zijn opgegroeid.
Nu Afghanen in groten getale terugkeren – Afghanistan vangt naar schatting drie miljoen ontheemden binnen de eigen grenzen en terugkerende vluchtelingen op – zullen teruggekeerde vrouwen en kinderen steeds meer risico lopen ten prooi te vallen aan seksueel geweld en discriminatie op basis van geslacht, zegt Manizha Naderi, directeur van Women for Afghan Women.
“Hoewel Sharbat Gula bij haar terugkeer in Afghanistan een warm welkom kreeg, zijn duizenden andere Afghaanse vrouwen gedwongen uitgezet – zonder familie, huis, baan of kans op een veilig en stabiel leven,” zegt zij.
Dit artikel is bijgewerkt om het interview met de neef van Sharbat Gula in het verhaal op te nemen.
