Sinds Oekraïne zich in 1991 van de USSR afsplitste, is het grootste plein van Kiev, de ‘Maidan’ (het Onafhankelijkheidsplein), getuige geweest van heel wat protestdemonstraties en andere bijeenkomsten, waaronder de baanbrekende Oranjerevolutie van 2004. Maar één dag per jaar wordt de vrijheid op dit centrale punt in de hoofdstad op een andere manier gevierd: honderden leerlingen trekken naar het plein en springen rond in het water van de fonteinen op dit plein om het einde van hun laatste dag op school te vieren.
De traditionele ceremonie van de ‘Laatste Bel’ wordt ook in Rusland en enkele andere voormalige Sovjetrepublieken gevierd en vindt plaats zodra de laatste schoolbel heeft geklonken, nog voordat de examens beginnen. Vaak zit de kleinste vrouwelijke leerling op de schouders van de grootste mannelijke leerling om de bel te luiden. Leraren houden bemoedigende toespraken, terwijl trotse ouders applaudisseren en volschieten. De leerlingen kunnen nu naar de universiteit of aan een beroepsopleiding beginnen – of iets anders gaan doen, want hun toekomst is net zo ongewis als dat van hun land, dat zijn eigen identiteit tussen Rusland en Europa nog moet vinden.
“In Oekraïne kijken leerlingen uit naar de toekomst en richting het Westen, in plaats van naar het Sovjetverleden,” legt Dina Litovsky uit, een fotografe die in Oekraïne is geboren en het ritueel voor National Geographic vastlegde. “Veel mensen rebelleren tegen de schooluniformen uit de Sovjettijd door gewone kleren te dragen. Iedereen in Oekraïne eet nu Big Macs en belt met mobiele telefoons… Ik wilde me richten op de moderniteit, niet op de nostalgie.”
Maar overblijfselen uit het verleden zijn overal te herkennen. Sommige leerlingen voelen zich in hun kleding op hun gemak met de ingehouden tonen uit de communistische tijd. “Sovjetmensen hadden weinig keus in wat ze konden dragen, dus was het bezit van wat zwarte en witte kleren gewoon praktisch voor officiële gelegenheden. In de Sovjet-Unie wilden mensen niet opvallen,” legt de in Kiev wonende Olga Zaporozjets uit.
Anderen dragen visjivanka’s, fraai geborduurde overhemden in symbolische kleuren die al eeuwen met de hand worden vervaardigd. Er is zelfs een officiële feestdag in mei – ‘Visjivankadag’ – om de geliefde nationale dracht van de Oekraïners luister bij te zetten. Maar andere leerlingen lopen rond met hippe rugzakken of hebben voor de ‘Laatste Bel’-ceremonie gewoon een spijkerbroek en een houthakkersoverhemd aangetrokken. In het moderne Oekraïne mag alles.
Vóór de revolutie van 1917 hielden scholen aan het einde van het schooljaar speciale ceremonies op de laatste dag, zegt professor Catriona Kellyvan de University of Oxford, die is gespecialiseerd in Russische cultuur, nationale identiteit en jeugdgeschiedenis. De Laatste Bel-ceremonies van tegenwoordig stammen waarschijnlijk uit de jaren zestig van de vorige eeuw: “Een periode waarin allerlei overgangsrituelen werden gevierd, waaronder de ‘Eerste dag op het werk’, feestjes voor het ontvangen van het eerste paspoort, op je zestiende, ceremonies voor het benoemen van baby’s, et cetera,” aldus Kelly.
“Ik denk dat het ritueel van de langste leerling die de kleinste leerling optilt om de bel te luiden een beetje te informeel en mogelijk te komisch is voor de Stalintijd. Het lijkt me veel meer iets uit de tijd van Chroesjtsjov, toen er meer spontaniteit werd toegelaten,” zegt Kelly met een verwijzing naar een periode van destalinisatie en meer openheid naar het Westen.
