Volgens een wetenschappelijk artikel dat vorige week in het tijdschrift Science Advances is verschenen, zijn de oudste directe aanwijzingen voor het gebruik van cannabis als drug ontdekt op een 2500 oude begraafplaats in Centraal-Azië.
Hoewel eerder al cannabisplanten en -zaden op archeologische vindplaatsen in hetzelfde gebied en uit dezelfde periode zijn geïdentificeerd, waaronder een ‘lijkwade’ van hennep die in 2016 werd ontdekt, is het onduidelijk of de veelzijdige plant in deze contexten werd gebruikt vanwege zijn geestverruimende eigenschappen of om andere rituele redenen.
Een internationaal team van onderzoekers heeft nu de inhoud van tien houten vuurpotten geanalyseerd, die werden opgegraven op de begraafplaats van Jirzankal, een vindplaats in het Pamir-gebergte in wat nu het uiterste westen van China is. De potten bevatten stenen die aan grote hitte waren blootgesteld, en archeologen identificeerden ze als roosterstenen waarop wierook en andere plantaardige stoffen werden gebrand.
Uit de chemische analyse van de stenen bleek dat negen van de tien sporen van cannabis vertoonden. De onderzoekers vergeleken de chemische handtekening van de genomen monsters met die van cannabisplanten die 1600 kilometer verder naar het oosten, op de begraafplaats van Jiayi, waren aangetroffen in graven uit de achtste tot de zesde eeuw v. Chr.
Daaruit bleek dat de cannabis van Jirzankal iets bevatte dat niet in de hennep uit Jiayi zat: moleculaire resten van tetrahydrocannabinol of THC – het chemische bestanddeel dat cannabis tot een psychoactieve drug maakt. De cannabisvariëteit die in Jiayi werd gevonden, bevatte geen THC en zou overwegend als bron van textielvezels voor kleding en touw en van voedingsrijk, oliehoudende zaad zijn gebruikt.
De cannabis uit Jirzankal bevat meer van het geestverruimende bestanddeel dan tot nu toe op enige andere archeologische vindplaats is ontdekt, wat erop wijst dat mensen bepaalde variëteiten bewust hebben verbouwd om er high van te worden ofwel dat ze wilde cannabisplanten met die eigenschap bewust hebben verzameld.
Cannabis staat bekend om zijn ‘plasticiteit’, oftewel het vermogen van elke nieuwe generatie planten om eigenschappen van eerdere generaties tot uitdrukking te brengen, afhankelijk van de groeiomstandigheden, waaronder de hoeveelheid zonlicht, de temperatuur en de hoogte. Zo hebben wilde cannabisvariëteiten die in bergachtig gebied groeien, vaak een hoger THC-gehalte.
Hoewel de onderzoekers niet hebben kunnen vaststellen waar de cannabis uit de graven van Jirzankal vandaan kwam, denken ze dat de inwoners van het gebied door de grote hoogte waarop ze leefden (in het drieduizend meter hoge Pamir-gebergte) in contact kwamen met variëteiten met een hoog gehalte aan THC – of zelfs dat de begraafplaats juist op die hoogte was aangelegd vanwege de directe toegang tot de gewenste variëteiten.
Volgens Robert Spengler, directeur van het paleo-etnobotanisch laboratorium van het Max-Planck-Institut für Menschheitsgeschichte in Jena en een van de auteurs van het nieuwe onderzoek, zou de voortdurende stroom van mensen die het Pamir-plateau doorkruisten (het plateau was een belangrijke schakel die Centraal-Azië en China met het zuidwesten van Azië verbond) hebben kunnen leiden tot kruisingen van plaatselijke variëteiten met cannabis uit andere gebieden. Hoewel ook het kruisen van cannabisvariëteiten een methode is waarmee het THC-gehalte van de plant verhoogd kan worden, is er nog geen antwoord op de vraag of dit bewust werd gedaan of dat het om een gelukkig toeval ging.
Volgens Spengler toont de nieuwe studie aan dat mensen 2500 jaar geleden al specifieke planten om hun chemische eigenschappen begonnen uit te kiezen.
“Het is een prachtig voorbeeld van hoe nauw mensen zijn verweven en waren verweven met de biotische wereld om hen heen en hoe ze evolutionaire druk op de planten in hun omgeving uitoefenden,” zegt hij.
De ontdekking in Jirzankal heeft ook de eerste directe aanwijzingen opgeleverd dat mensen de rook van gebrande cannabisplanten inhaleerden vanwege de psychoactieve werking ervan. Vóór het contact met de Nieuwe Wereld in de moderne tijd zijn er in Azië geen bewijzen gevonden voor het bestaan van pijpen of vergelijkbare rookmiddelen, maar het inhaleren van cannabisrook door verhitting werd in de vijfde eeuw v. Chr. wel gemeld door de Griekse historicus Herodotus, die in zijn Historiën beschreef hoe de Scythen, een nomadenstam aan de oever van de Kaspische Zee, zichzelf na het begraven van de doden louterden met cannabisrook: “De Scythen nemen vervolgens de zaden van deze hennepplant, kruipen onder de matten, gooien het op roodgloeiende stenen, waar het smeult en zodanige rookwolken voortbrengt dat het door generlei Grieks rookbad wordt overtroffen. De Scythen joelen van plezier over hun rookbad.”
Herodotus schreef ook dat de cannabisplant “zowel uit zichzelf groeit als wordt ingezaaid,” wat volgens Emily Baragwanath, classica aan de University of North Carolina, doorgaans wordt opgevat als een aanwijzing dat de plant werd verbouwd. Dat maakte de hypothese van de onderzoekers over de bewuste kruising van cannabisplanten geloofwaardiger.
“Mensen zijn vaak sceptisch over Herodotus’ etnografische beschrijvingen van vreemde volken,” zegt zij, “maar met het voortschrijden van het archeologisch onderzoek worden telkens weer nieuwe overeenkomsten tussen de werkelijkheid en de beschrijvingen in de Historiën gevonden.”
Volgens Mark Merlin, etnobotanicus en historicus van de cannabisteelt aan de University of Hawaii in Manoa, getuigt de grote verscheidenheid aan cannabisvariëteiten in de moderne wereld van de lange periode waarin de mens de vele gebruiksmogelijkheden ervan heeft aangewend. “Het is een duidelijke aanwijzing voor het feit dat mensen al heel lang met de cannabisplant omgaan,” zegt hij.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
