Op een nacht in juli 1860 ging het laatste slavenschip van de VS in een bocht van de rivier de Mobile in Alabama in vlammen op. Kort daarvoor was kapitein William Foster in opdracht van een rijke zakenman uit de stad Mobile met het 26 meter lange houten schip, de Clotilda, vanuit de havenstad Ouidah in het huidige Benin naar de VS gezeild. De zakenman, een slavenhouder genaamd Timothy Meaher, had gewed dat hij slaven naar de VS kon smokkelen zonder daarbij betrapt te worden. Met het schip waren 110 gevangen genomen Afrikanen naar de VS gebracht, hoewel de internationale slavenhandel naar het land al meer dan vijftig jaar was verboden.
Nadat de Afrikaanse slaven onder dekking van de duisternis haastig waren ontscheept, stak Foster de Clotilda in brand in een poging de bewijzen te vernietigen van de vreselijke misdaad die hij en zijn opdrachtgever hadden begaan.
Op een persconferentie van de Alabama Historical Commission die vorige week in Mobile werd gehouden, maakten wetenschappers bekend dat ze in de gezonken romp van de Clotilda talloze artefacten hadden gevonden, waaronder zwartgeblakerde balken die een direct bewijs vormen voor de vurige wijze waarop de sporen van deze misdaad ruim 180 jaar geleden werden uitgewist.
Sinds de eerste dagen van mei is een team van archeologen, duikers en forensische experts bezig met het onderzoek naar en het stabiliseren van het wrak van de Clotilda, dat in 2019 onder water in de rivier de Mobile werd geïdentificeerd.
‘We hebben een aantal artefacten gevonden, en sommige ervan zijn spectaculaire aanwijzingen voor de brand en het tot zinken brengen van het schip,’ schrijft archeoloog James Delgado in een e-mail; Delgado is de hoofdwetenschapper en een van de leidende experts van dit onderzoeksproject, dat onder auspiciën van de staat Alabama wordt uitgevoerd. ‘Onze kennis over de Clotilda is de laatste week waarschijnlijk verdubbeld.’
Naast zwartgeblakerde balken en houtskoolfragmenten heeft het onderzoeksteam een aantal opmerkelijke voorwerpen in het wrak gevonden, waaronder een loden kluisgat, waardoorheen de ankerkabel van de Clotilda werd gevoerd, en andere nautische onderdelen die stammen uit de periode waarin het schip de zeeën bevoer.
Onderzoekers proberen ook om DNA-monsters in het wrak te vinden, informatie die ze meer zou kunnen vertellen over de Afrikanen die in 1860 als slaven naar Alabama werden vervoerd. ‘Het slib dat zich op de bodem van het wrak heeft opgehoopt, zou ook celweefsel kunnen bevatten,’ zegt Frankie West, directrice van het Forensic Science Program van de Western Carolina University, die de leiding heeft over de genetische analyse van het materiaal dat in het wrak is gevonden. Het onderzoek wordt gefinancierd door de National Geographic Society.
Ondanks het feit dat het wrak van de Clotilda ruim 180 jaar in het modderige water van de Mobile heeft gelegen, zouden er nog altijd restjes DNA in fragmenten van huidcellen, vingernagels of haren van de slaven gevonden kunnen worden, en ook in de uitwerpselen, het braaksel en het bloed dat zich tijdens hun gevangenschap aan boord moet hebben opgehoopt. Genetische bewijzen zullen waarschijnlijk alleen gevonden worden in afzettingen diep in het binnenste van het wrak of zelfs in de houten planken en balken van het schip zelf.
‘Als het om bijvoorbeeld een open sloep zou gaan of alleen een bovenbouw, zou er geen DNA-materiaal gevonden worden,’ zegt West. ‘Maar het zijn afgesloten ruimten, en dat maakt de kans op het vinden van DNA groter.’
Ook de eigenschappen van het slib vergroten de kans op het vinden van DNA-materiaal, dat snel vergaat als het wordt blootgesteld aan hitte, licht of zuurstof. ‘Modder is een uiterst goede manier om dit soort materiaal te conserveren,’ zegt Fredrik Hiebert, gastarcheoloog van de National Geographic Society. ‘Vooral als het gaat om dichte, plakkerige, grijze modder zonder zuurstof.’
De Alabama Historical Commission (AHC), de monumentenzorg van de staat, werkte samen met RESOLVE Marine, een nautische dienstverlener, om losse boomstammen en andere gevaarlijke objecten onder water te verwijderen die het onderzoek naar het schip in gevaar kunnen brengen.
Daarnaast ging de commissie in zee met SEARCH, Inc., een archeologische firma die een veelzijdig team van experts heeft samengesteld, waaronder geomorfologen, sedimentologen en milieuwetenschappers, om het wrak te onderzoeken en te beoordelen in welke staat het verkeert. Het team heeft houtmonsters genomen, analyses gemaakt van de zeedieren en microben die het wrak hebben gekoloniseerd en een plan opgesteld om het verval van het schip tegen te gaan.
Al deze informatie zal worden gebruikt om te bepalen of het wrak gelicht kan worden, wat er daarna met de Clotilda moet gebeuren en hoe het verhaal van het schip zo goed mogelijk herdacht kan worden.
‘Als de wettelijke hoeders van de archeologische vindplaats die het wrak van de Clotilda is, heeft de AHC de plicht om te zorgen voor het behoud van deze unieke plek, die op directe en tastbare manier wijst op de praktijk van de slavernij,’ zegt Lisa Jones, historisch conserveringsdeskundige van de staat Alabama en directrice van de AHC, in een verklaring. ‘De AHC erkent dat er een zware verplichting op ons rust om ervoor te zorgen dat deze historische overblijfselen behouden blijven, zodat ze ook toekomstige generaties kunnen informeren.’
Kaaimannen en troebel water
Het landschap waarin de Clotilda ten onder ging, is volgens Delgado ‘overwegend onveranderd gebleven’ sinds het moment dat het schip bijna twee eeuwen geleden moedwillig tot zinken werd gebracht. Wie met een bootje de wijdvertakte delta van de rivieren Mobile en Tensaw opgaat, ontdekt in dit doolhof van kreken en moerassen wilde dieren als alligators, watermoccasinslangen en lamantijnen, naast een overvloed aan zoetwatervis en vogelsoorten. Het waterpeil en de stromingen in de delta veranderen voortdurend, wat het werk van het onderzoeksteam er niet veiliger en eenvoudiger op maakt.
Duikers gingen ervan uit dat ze in het modderige water minder dan tien centimeter zicht zouden hebben, maar door uitzonderlijk gunstige omstandigheden bleek het zicht ongeveer dertig centimeter te zijn. ‘We konden de Clotilda zelfs zien,’ zegt Delgado, op zijn ogen wijzend. ‘Dit zijn absoluut de beste omstandigheden die we tot nu toe op het wrak hebben gehad.’
Toch vereist dit werk voor het grootste deel een vorm van ‘Braille-duiken,’’ zegt Kamau Sidiki van Diving With A Purpose, een duikclub die overwegend zwarte duikers traint in het opsporen en conserveren van historische en culturele artefacten.
De archeologen hebben daarnaast te maken met moderne ingrepen in het erfgoed van de Clotilda. Op zeker moment in de twintigste eeuw – nog voordat het wrak door onderzoekers was geïdentificeerd – moet het schip gedeeltelijk met dynamiet zijn opgeblazen, door iemand die wist waar het wrak lag. (In het verleden is bericht dat een achterkleinzoon van Timothy Meaher zich ooit had laten ontvallen dat hij en zijn vader het wrak met dynamiet hadden opgeblazen).
Vanwege de gevoeligheid en het belang van de vindplaats wordt het wrak van de Clotilda nu 24 uur per dag in de gaten gehouden om verdere aantasting of plundering ervan te voorkomen.
Om een beter beeld van het scheepswrak te krijgen hebben de onderzoekers met behulp van hoogwaardige sonar- en LiDAR-scans een 3D-reconstructie van het schip en het omringende gebied gemaakt. Uit de opnamen blijkt dat de Clotilda ondanks de pogingen van Foster en anderen om haar te vernietigen, opmerkelijk goed bewaard is gebleven, met inbegrip van de krappe ruimte waarin de slaven gevangen werden gehouden, die niet meer dan zeven meter lang en twee meter hoog was. ‘Het voorruim heeft de brand overleefd,’ zegt Delgado. ‘Het is overduidelijk waar het voor diende. Dit is bewijs voor wat er is gebeurd.’
Toekomstig onderzoek
Voordat de Clotilda in 2019 werd geïdentificeerd, waren bewijzen voor het achtergrondverhaal van het schip grotendeels gebaseerd op verhalen van de Afrikaanse slaven die van generatie op generatie werden overgeleverd. Toen de slaven van de Clotilda vijf jaar later op grond van het 13e Amendement in de Amerikaanse Grondwet hun vrijheid terugkregen, stichtten enkele van de ontvoerde Afrikanen een kleine nederzetting ten noorden van Mobile die al snel ‘Africatown’ werd genoemd. Veel van de afstammelingen van deze slaven wonen ook vandaag de dag nog in Africatown, en zij hopen dat het lopende onderzoek naar de Clotilda de verhalen van hun voorouders een wetenschappelijke grondslag zal geven – volgens hen een belangrijke stap op weg naar waarheid en verzoening.
‘Het belangrijkste wat wij willen, is dat het erfgoed van de 110 mensen aan boord van de Clotilda wordt behouden, zodat hun nalatenschap nooit verloren zal gaan,’ zegt Darron Patterson, voorzitter van de Clotilda Descendants Association.
De reis van de Clotilda
Zelfs als er menselijk DNA zou worden gevonden, zeggen forensische experts dat daaruit maar beperkte conclusies getrokken kunnen worden. Ze verwachten geen nucleair DNA te vinden, waarmee individuen geïdentificeerd kunnen worden, maar uitsluitend mitochondriaal DNA, waarmee alleen bredere afstammingsgroepen en herkomstregio’s vastgesteld kunnen worden.
‘Om mitochondriaal DNA te vinden hebben we veel minder celweefsel nodig dan als we op zoek zouden gaan naar nucleair DNA,’ zegt West. Kleine hoeveelheden mitochondriaal DNA kunnen baanbrekende resultaten opleveren, zowel wat betreft het verhaal dat het DNA zelf kan vertellen als de setting waarin het wordt aangetroffen. ‘Ik kan me geen ander schip voor de geest halen dat ons de kans geeft dit soort onderzoek te verrichten,’ zegt West.
Nadat ze hun analyses hebben voltooid, zullen de wetenschappers hun resultaten en aanbevelingen voorleggen aan de Alabama Historical Commission, die vervolgens in goed overleg met de afstammelingen van de slaven zal besluiten wat er verder met de Clotilda moet gebeuren.
Sommigen willen dat het scheepswrak wordt gelicht en in een museum in Africatown wordt geëxposeerd. Anderen pleiten ervoor dat het schip – dat al is opgenomen in het National Register of Historic Places – op zijn huidige plek blijft liggen en ‘in situ’ wordt geconserveerd. In de buurt zou dan een herdenkingsmonument geplaatst kunnen worden.
‘Het debat erover zal met de nodige passie en emoties gepaard gaan,’ geeft Delgado toe. ‘De uitstraling van het schip op die plek kan niet worden onderschat. De uitstraling van zo’n schip in een museum kan niet worden onderschat. De vraag is wat de beste oplossing is.’
In elk geval bestaat de hoop dat een gedenkteken kan bijdragen aan de wederopleving van Africatown, een buitenwijk die wordt omringd door vervuilende industrieën en is verbrokkeld door de aanleg van snelwegen. Terwijl de Clotilda zijn geheimen langzaam prijsgeeft, zal elke nieuwe mijlpaal grote betekenis hebben voor een gemeenschap die nog altijd worstelt met haar traumatische herkomst.
‘Dit schip is een materieel overblijfsel van een zeer tragische gebeurtenis,’ zegt Sadiki. ‘Het is een van de vele sporen die de slavenhandel heeft achtergelaten. En dat moet worden verwerkt.’
Daarmee is ook Joycelyn Davis, een andere nazaat van de Clotilda, bezig. Afgelopen week keek ze op de rivier de Mobile vanuit de verte toe hoe er op het wrak werd gewerkt toen haar iets merkwaardigs opviel op de foto die ze met haar smartphone had gemaakt.
‘Ik zag een zonnestraal vallen op de plek waar de duikers aan het werk waren,’ herinnert Davis zich. Volgens haar waren dat de voorouders van haar gemeenschap, die waarheid en licht lieten schijnen op het verhaal dat uit het modderige rivierwater werd opgediept.
Journalist Jordan Salama schrijft over geschiedenis voor National Geographic. Zijn eerste boek, Every Day the River Changes, is in 2021 verschenen. Volg hem op Instagram.
Fotograaf Elias Williams woont in New York en besteedt in zijn werk veel aandacht aan onderbelichte gemeenschappen in de VS.
Fotograaf en National Geographic-onderzoeker Ben Depp woont in New Orleans en richt zich in zijn werk op kusterosie en het verlies van wetlands.
De National Geographic Society wijdt zich aan het belichten en beschermen van de pracht van onze wereld en heeft dit project gefinancierd. Lees meer over het werk van de Society om aandacht te besteden aan en begrip te kweken voor de geschiedenis en culturen van onze planeet.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com
