Onderzoekers ontdekten dat een “geestenspiegel” die door John Dee, de beroemde politiek adviseur van de Engelse koningin Elizabeth I, zou zijn gebruikt, bijna vijfhonderd jaar geleden werd vervaardigd in het Mexico van de Azteken. De ontdekking waarover onlangs een artikel verscheen in het vakblad Antiquity, maakt het des te waarschijnlijker dat de occultist aan het elizabethaanse hof de spiegel gebruikte voor zijn pogingen om met engelen te communiceren.
Dee was niet alleen adviseur aan het hof van de zestiende-eeuwse koningin, maar ook een befaamde alchemist, astroloog, cartograaf en wiskundige. Hij zou model hebben gestaan voor Prospero, de magiër uit The Tempest van Shakespeare.
Er zijn talloze verhalen over de occulte praktijken van Dee, zoals zijn toekomstvoorspellingen met behulp van een kristallen bol en zijn inspanningen om engelen en geesten op te roepen met behulp van onder meer kristallen en spiegels. De betreffende “geestenspiegel” die rond 1650 werd omschreven als onderdeel van de verzameling objecten waarmee John Dee de toekomst voorspelde, werd rond 1700 uiteindelijk aangekocht door de schrijver Horace Walpole. Deze ging ervan uit dat het voorwerp van de veelzijdige geleerde uit de Engelse Renaissance was geweest en door hem was gebruikt voor magische rituelen.
Aan het eind van de negentiende eeuw kocht het British Museum de spiegel die tegenwoordig te bezichtigen is in de Enlightenment Gallery (de museumzalen gewijd aan de Verlichting).
De wetenschappers onderzochten de spiegel van John Dee met behulp van een röntgenfluorescentiescanner en bekeken ook drie andere voorwerpen van obsidiaan (twee bijna identieke ronde spiegels en een gepolijst rechthoekig stuk) die het British Museum in de negentiende eeuw kocht van verzamelaars in Mexico.
Lees ook: De recordbrekende regering van koningin Elizabeth in 14 beelden
Omdat chemische elementen verschillend oplichten onder röntgenstraling, kon met behulp van de scanner een geochemische ‘vingerafdruk’ van de voorwerpen worden gemaakt op basis van de hoeveelheden titanium, ijzer, strontium en andere bestanddelen die ze ieder bevatten. Uit de resultaten bleek dat het obsidiaan in de spiegel van John Dee en een van de andere spiegels alleen afkomstig kan zijn uit de regio Pachuca in Centraal-Mexico. De andere spiegel en het rechthoekige stuk obsidiaan, dat waarschijnlijk een draagbaar altaar was, kwamen oorspronkelijk uit de regio Ucareo, zo'n 240 kilometer westelijker.
Beide regio’s stonden onder heerschappij van de Azteken, die een traditie kenden van het maken van spiegels van obsidiaan voor magische doeleinden, vertelt hoofdonderzoeker en archeoloog Stuart Campbell van de University of Manchester. Ronde spiegels van obsidiaan zijn afgebeeld in Azteekse manuscripten uit de tijd van vlak na de Spaanse verovering in het begin van de zestiende eeuw en ze komen ook voor in afbeeldingen van de god Tezcatlipoca (“Rokende Spiegel”) die de toekomst kon voorspellen. De Azteken geloofden dat er rook in de spiegels te zien was, die optrok waardoor een tijd in de toekomst of een ver weg gelegen plek zichtbaar werd.
Inwoners van het oude Midden-Amerika geloofden dat de spiegels toegang boden tot andere werelden, “vergelijkbaar met wat Alice overkomt in Through the Looking Glass,” schrijft antropoloog Karl Taube van de University of California in Riverside in een e-mail. “Als je er heel lang in kijkt, open je die verbinding,” Taube heeft onderzoek gedaan naar de Azteekse spiegels maar was niet betrokken bij het recente onderzoek.
Lees ook: Onbekende inheems-Amerikaanse cultuur stak Azteken naar de kroon
De ontdekking dat de “geestenspiegel” van het British Museum van Azteekse oorsprong is, ondersteunt de hypothese dat Dee hem gebruikte om engelen en geesten mee op te roepen, stelt Campbell. Waarschijnlijk was Dee, die grote interesse had voor de ontdekking van de Nieuwe Wereld, op de hoogte van de magische eigenschappen die aan de spiegel werden toegeschreven toen hij het object kocht. Dat was vermoedelijk op zijn reizen door Europa aan het eind van de zestiende eeuw. Uit documenten blijkt dat er verschillende Azteekse spiegels vanuit Mexico naar Europa werden verscheept nadat Hernán Cortés en zijn manschappen de Azteekse hoofdstad Tenochtitlan in 1521 innamen. En net als de Azteken geloofden Europeanen in die tijd ook dat spiegels magische krachten hadden. Dat was mogelijk ook de reden dat Dee met behulp van de geestenspiegel in contact probeerde te komen met engelen.
In Groot-Brittannië geniet Dee nog steeds bekendheid als elizabethaanse protowetenschapper (zo speelt hij de hoofdrol in een opera die werd gecomponeerd door de frontman van Blur, Damon Albarn). En daarnaast komt zijn naam voor in allerlei historische documenten uit zijn tijd.
“Soms lees je iets waarbij je hem totaal niet verwacht en dan staat er toch plotseling de naam John Dee,” vertelt Campbell. “Hij begaf zich op zoveel terreinen en was betrokken bij de eerste fasen van zo veel verschillende manieren om naar de natuurlijke wereld te kijken.”
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
