In een race tegen de klok wordt momenteel een gewaagde reddingsmissie ondernomen om een zieke medewerker van de Zuidpool te evacueren. ’s Winters zijn vluchten naar Antarctica uiterst zeldzaam, vanwege de gevaarlijke winden, de extreme kou en de duisternis die er 24 uur per etmaal heerst. Maar het extreme weer is bekende kost voor een handvol wetenschappers die in het Amundsen-Scott South Pole Station overwinteren.
Sven Lidström, coördinator operaties voor het Noorse Poolinstituut, weet er alles van. Als ingenieur werkte hij mee aan de bouw van het IceCube Neutrino Observatory, waarbij hij 2500 meter diepe gaten in het Zuidpoolijs boorde om de optische sensoren te bevestigen die in de winter van 2012 baanbrekende nieuwe gegevens uit de ruimte wisten op te vangen. Lidström heeft aan ruim twintig Zuidpoolexpedities deelgenomen (en aan nog eens twintig naar de Noordpool). Maar dezer dagen reist hij alleen in het zomerseizoen naar de Noorse onderzoeksstations Troll en Tor. “De winters zijn zeer veeleisend,” zegt hij.
In een interview met National Geographic sprak Lidström over de unieke ontberingen, medische gevaren en kameraadschap onder de bemanning op 90° zuiderbreedte.
Welke uitdagingen doen zich voor bij het opstijgen of landen van een vliegtuig op de Zuidpool?
In de zomer zijn er bijna dagelijks vluchten naar het McMurdo Station, als het weer dat toelaat. Maar ’s winters gaan er geen vluchten. We kregen te horen dat het ‘onmogelijk’ was. Als er iets zou gebeuren, was onze enige hoop bevoorrading vanuit de lucht. Wintervluchten zijn zeer riskant door de extreme temperatuur, de duisternis en het weer. De gebruikte brandstof – AN-8 – wordt bij 60°C onder nul een soort gel, dus deze gaat over van vloeibare in vaste staat. Alles in en aan het vliegtuig wordt extreem hard en broos.
Welke temperaturen waren normaal toen je op de Zuidpool verbleef en wanneer maakte je de ergste kou mee?
Het jaarlijkse gemiddelde daar is -50°C en de normale wintertemperatuur ligt tussen -60°C en -70°C. De koudste temperatuur die ik ooit heb meegemaakt, was -78°C – zonder de windfactor mee te rekenen. Als je de gevoelstemperatuur als gevolg van de wind meerekent, kom je op -100°C!
Hoe vaak heb je sneeuwstormen, extreem harde wind en andere gevaarlijke weersomstandigheden meegemaakt?
Normaliter is het weer op de Zuidpool prima. Het waait er bijna altijd, maar je maakt daar niet de harde wind of zware sneeuwstormen mee die je aan de kust ziet. Maar als het slecht weer is, kan dat dagen duren.
Komt er tijdens de wintermaanden een beetje licht van de maan of de sterren of is het pikkedonker?
Als het weer goed is, kun je de maan en de sterren zien en ook het zuiderlicht, wat spectaculair is. Als de maan schijnt, probeer je zoveel mogelijk buiten te werken, omdat er buiten geen verlichting wordt gebruikt, afgezien van een paar rode lampen op gebouwen, die als bakens dienen. Als we ’s winters naar buiten gaan, markeren we de route om de tien meter of minder met vlaggen om in het donker de weg terug te vinden. Soms kun je de vlaggen niet zien, maar dan hoor je ze nog wel wapperen in de wind.
Heeft de hoogte (zo’n 2800 meter boven zeeniveau) invloed op de weersomstandigheden op de Zuidpool?
Je hebt daar niet de valwinden die je in lager gelegen gebieden langs de Antarctische kust meemaakt. Het weer op de Zuidpool (en overal elders op het Antarctisch Plateau) is veel beter dan langs de kust – althans wat de harde wind betreft. Maar door de hoogte is het er veel kouder dan in lager gelegen gebieden. Het Antarctisch Plateau is de koudste plek op aarde. En ’s winters betekent dat héél erg koud!
Wat voor uitrusting, kleding en andere zaken moest je meenemen om daar te kunnen overwinteren? Was er een maximaal gewicht dat de bemanning mocht meenemen?
Voordat je in het vliegtuig stapt, ontvang je alle uitrusting die je nodig hebt in het US Antarctic Program Clothing Distribution Center (CDC) in Christchurch, Nieuw-Zeeland. Dan kleed je je laag voor laag aan, en voor een buitentemperatuur van -70°C heb je heel wat laagjes nodig. Als ik me goed herinner, bedroeg het maximale gewicht dat je voor overwinteringen mocht meenemen, ruim zestig kilo. Maar eerlijk gezegd heb je niet zoveel nodig: je woont en werkt in een paar stel kleren als je daar bent. Er wordt ook een complete set apart opgeslagen, in het geval er iets met het station zou gebeuren.
Welke medische problemen deden zich voor op het station en hoe werden noodgevallen behandeld?
Hoogteziekte, bevroren lichaamsdelen en normale verwondingen die bij het werk ontstaan, zijn het meest gebruikelijk. ’s Winters kunnen er ook psychologische problemen en depressies opduiken. Er zijn meerdere medische noodgevallen geweest, en die zijn allemaal heel goed opgevangen. Het US Antarctic Program heeft uitstekende procedures om daarmee om te gaan. Ik zou daar niet overwinteren als ik niet volledig zou vertrouwen op de voorzieningen op het station. Diverse noodteams trainen gericht om op meerdere situaties tegelijk te kunnen reageren.
Maar voordat je gaat overwinteren, wordt je goed ingeprent hoe afgelegen het er is en welke extreme weersomstandigheden er heersen. Voordat je gaat, wordt heel duidelijk gezegd dat je geen hulp van buitenaf mag verwachten als er iets gebeurt. Het feit dat ze nu proberen om in het hartje van de winter iemand te evacueren, betekent dat het om iets heel ernstigs gaat, want ze zetten daarvoor de levens van anderen op het spel. Antarctica is een extreem continent en de winters zijn er in alle opzichten vreselijk. Er is weinig ruimte voor het maken van fouten.
Wat deed je zoal om de tijd door te brengen als je niet werkte?
Je werkt heel veel, maar daarnaast oefenden we voor de verschillende noodteams, deden aan fitness (ze hebben een geweldige fitnessruimte), keken films en lazen boeken. Er is ook een bibliotheek, een muziekkamer en een knutselkamer. Als je wilt, kun je van alles doen.
Had je het gevoel dat je tot aan het einde van de winter op jezelf was aangewezen?
Je voelt je niet eenzaam. De hele winterbemanning is er, en die lui leer je echt goed kennen. Té goed, vinden sommigen!
Het feit dat de zon een half jaar lang niet opkomt, is voor veel mensen zwaar. Je voelt je zeer zeker afgesneden van de rest van de wereld. Een collega zei altijd dat we op ‘Planeet Antarctica’ zaten, en in veel opzichten voelt het inderdaad alsof je op een andere planeet zit, niet op de planeet aarde.
