National Geographic heeft dit artikel geschreven in het kader van de samenwerking met Rolex, die wetenschap en natuurbeheer moet bevorderen. De organisaties bundelen hun krachten om doorgewinterde ontdekkingsreizigers te steunen, toekomstige ontdekkingsreizigers te inspireren en de wonderen der aarde te beschermen.
Het platform van het bedrijf Astrum Helicopters ligt op ongeveer acht kilometer van het punt waar Belize City aan de Caribische zee grenst. Achterin, links van mij, zit senator Valerie Woods van Belize. Tegenover ons zitten twee vertegenwoordigers van de internationale organisatie Oceana die zich inzet om oceanen te beschermen en de vlucht heeft georganiseerd. Minister van staat Carla Barnett gaat voorin zitten.
“Het is even geleden dat ik in een helikopter heb gezeten,” mompelt ze, terwijl ze de headset opzet. De deur gaat dicht en we vertrekken.
Wanneer we boven de boomtoppen uitkomen, strekt Belize City zich voor ons uit. De stad is echter niet ons reisdoel. We vliegen zijwaarts over het centrum in de richting van het water, waar de echte schatten liggen.
Het Meso-Amerikaanse rif strekt zich van het Mexicaanse schiereiland Yucatan via Guatemala uit over een lengte van 1126 kilometer, tot aan de Islas de la Bahía van Honduras. Het gedeelte dat door de wateren van Belize loopt is 196 kilometer lang. Samen met de lagunes en atollen aan weerszijden van het hoofdrif staat het bekend als het 'Barrièrerif van Belize'.
Terwijl we wegvliegen over het water, komen we bijna direct over een zeekoeienreservaat. Janelle Chanona, de landendirecteur van Oceana, wijst er een aan, maar ik zie niets. Nadat we het rif zijn gepasseerd, een breed lint van turkoois, komen we bij de Turneffe-atol. De atol is een van de zeven zeereservaten (MPA's, marine protected areas) van het land. In het midden van de koraalring is een meer te zien met donkerder water. Chanona legt uit dat de kleur wordt veroorzaakt door tannines afkomstig van de omliggende mangrovebomen. De bomen worden echter in moordend tempo gekapt.
De piloot maakt een rondje boven Turneffe en vliegt daarna door. “Nu komen we bij de Lighthouse Reef-atol,” zegt Chanona en wijst ons ook op de Glover's Reef-atol in de verte. Het water bij Lighthouse Reef is zo helder dat we een groep roggen en verpleegsterhaaien onder ons kunnen zien zwemmen. “Het officiële welkomstcomité,” lacht ze.
In zijn boek Coral Reefs of The World schreef Charles Darwin dat Belize 'het indrukwekkendste rif van West-Indië' herbergt. Naarmate we verder vliegen, wordt het turkoois afgewisseld met verschillende blauwtinten. In het water zijn het koraal en de rotsformaties te zien. Ze vormen een betoverende mozaïek.
Chanona staart naar de Caribische zee: “Ik word elke keer weer geraakt door de kleuren.” Vanaf de voorstoel stemt Barnett daarmee in. “Het is schitterend.”
In 1996 plaatste UNESCO het Barrièrerif van Belize op de Werelderfgoedlijst. De voormalige Britse kolonie kreeg de verantwoordelijkheid voor de bescherming ervan. Met deze plicht heeft het land soms geworsteld. In 2009 belandde het gebied op de gevarenlijst van UNESCO. De organisatie drong aan op beter beheer en meer bescherming. Sinds dat dieptepunt heeft Belize alles in het werk gesteld om het tij te keren. Volgens waarnemers op het gebied van het behoud van oceanen is er een indrukwekkende vooruitgang geboekt. Vandaar de helikoptervlucht: zie het als een soort ereronde.
Afgelopen december stelde Belize als eerste land ter wereld een moratorium in op alle olieboringen en -exploraties voor de kust. Oceana wilde politici met de helikoptervlucht laten zien wat ze nu eigenlijk beschermen en wat er nog allemaal moet gebeuren. Chanona: “Ik kijk echt uit naar het moment waarop we van de gevarenlijst worden gehaald.”
Gezonder rif
Een dag voor de helikoptervlucht kwam het Healthy Reef for Healthy People Initiative (HRI) met het nieuwste rapport over de toestand van het Meso-Amerikaanse rif. In het rapport worden vier beoordelingscriteria gebruikt: levend koraal, vlezige macroalgen, commerciële visserij en plantenetende vissen. Sinds het rapport tien jaar geleden voor het eerst werd uitgegeven, is het cijfer voor de algehele gezondheid van het Meso-Amerikaanse rif van 2,3 naar 2,8 gestegen. Ook Belize krijgt momenteel een 2,8. De schaal gaat echter tot 5.
Volgens sommigen gaat de verbetering niet snel genoeg. Over de hele wereld hebben riffen echter te maken met ongekende dreigingen, van ontwikkeling tot klimaatverandering. De langzame tred van het land is dus in veel opzichten een stap vooruit. “We hebben nog een lange weg te gaan,” zegt Chanona wanneer Barnett naar het rapport vraagt. “Maar dat is beter dan dat we de verkeerde kant opgaan.”
Belize heeft veel concrete vooruitgang geboekt. Zo wordt er bijvoorbeeld speciale milieubelasting geheven die rechtstreeks naar natuurbeheer gaat en laat het ecotoerisme een sterke groei zien. In 2008 gaf de International Society for Reef Studies de landen aan het Meso-Amerikaanse rif het advies om papegaaivissen rond het rif beter te beschermen. Belize reageerde als eerste en voerde (nog geen jaar later) een wet in die de vangst van deze soort beperkt. De gegevens van het HRI laten al een omslag zien.
In 2009 nam het land een wet aan om het kappen van mangrovebossen aan banden te leggen. Deze bomen dienen namelijk vaak als belangrijke kraamkamers voor mariene-organismen. Daarnaast probeert Belize het fuikvissen en invasies van buitenlandse trawlers tegen te gaan. In veel gebieden blijft handhaving echter lastig. Afgelopen maand nog heeft Belize het aantal zones dat voor visserij is gesloten meer dan verdrievoudigd (van drie naar tien procent) om oceaandieren meer kans te geven op herstel. De overheid kondigde ook aan wegwerpplastic en piepschuimproducten vanaf de Dag van de Aarde 2019 te willen gaan verbieden.
Stemmen over olie
Het nieuwe olie-embargo is waarschijnlijk de grootste overwinning van Belize tot op heden. En de zwaarst bevochten.
In april 2010 ontplofte het boorplatform Deepwater Horizon. Daarbij kwamen elf mensen om het leven en stroomde ruwe olie in de Golf van Mexico. Dit hield 87 dagen aan, wat uiteindelijk neerkwam op 4,9 miljoen vaten. Het ongeluk had verwoestende gevolgen voor het milieu. Dat ging niet ongemerkt voorbij.
“We prezen ons al gelukkig dat er hier niets was gebeurd,” aldus Chanona.
Aangespoord door de ramp nam de lokale milieubeweging de olie-industrie in Belize eens goed onder de loep. Diep weggestopt in de openbare registers vonden advocaten een kaart met de olieconcessies van het land. Volgens Chanona zagen ze tot hun schrik dat “alles, de volledige territoriale wateren, was ingedeeld en verkocht.”
Dit wakkerde de strijd aan. Oceana en een collectief van andere milieugroepen liepen daarbij voorop. In 2011 zamelden actievoerders ruim twintigduizend handtekeningen in, waardoor de kwestie in aanmerking kwam voor een nationaal referendum. Achtduizend handtekeningen werden echter door de overheid gediskwalificeerd, ze zouden onleesbaar zijn, en de officiële stemming werd afgeblazen. Daarop organiseerden de activisten zelf een onofficiële versie.
In 2012 had de milieubeweging zich over het hele land verspreid, om een volksreferendum te promoten. Mensen hoefden alleen maar voor of tegen olieboringen en -exploraties voor de kust te stemmen.
Mark Henry heeft een taxibedrijf in Belize City. Hij weet nog goed dat hij op het nieuws over de actie hoorde. Hij stemde tegen de olieactiviteiten. Net als pakweg 96 procent van de 29.235 stemmers. “Ik zit absoluut niet te wachten op meer olie,” zegt Henry. “Niets zou me ervan kunnen overtuigen om de oceanen op het spel te zetten.”
In 2013 verklaarde het hooggerechtshof van Belize de olieconcessies en -contracten van het land ongeldig, omdat de milieueffecten onvoldoende zouden zijn beoordeeld. Enkele jaren later liet de premier weten dat de overheid een beleidsmatig moratorium had ingesteld op boren rond het rif en in beschermde gebieden. Hoewel het geen totaalverbod was, zagen veel milieubeschermers dit als een stap vooruit. En toen verschenen de schepen.
Eind oktober 2016 zagen Belizanen voor de kust een, naar later bleek, seismisch schip dat de oceaanbodem aan het verkennen was. Chanona: “De enige reden om seismische informatie te verzamelen, is de zoektocht naar olie.” En hoewel de plannen deel openbaar waren, was er geen ruchtbaarheid aan gegeven. Chanona zegt dat ze er pas in een telefoongesprek ’s avonds laat over hoorde. “Daaruit bleek wel hoe reëel de dreiging was.”
De milieubeweging kwam meteen weer in actie. Deze keer was de inzet een wet.
Wetswijziging
Het duurde uiteindelijk meer dan een jaar voordat de maatregel door de Belizaanse overheid werd ingesteld. Volgens Chanona was Kim Barrow, de vrouw van de premier, een warm pleitbezorger. “Als ik ergens gepassioneerd door ben, zal ik het laten weten ook,” aldus Kim Barrow. “Er was zeker een duwtje nodig.” Op 30 december vorig jaar werd de 'Petroleum Operations (Maritime Zone Moratorium) Act' ondertekend.
De nieuwe wetgeving behelst “een moratorium op de exploratie en exploitatie van aardolie en andere aardolieactiviteiten in de maritieme zone van Belize.” Sommige milieubeschermers zijn wat teleurgesteld over de keuze van het woord moratorium in plaats van verbod. “Een moratorium is tijdelijk,” zegt Candy Gonzalez, advocaat op onder meer het gebied van milieu. En bijna iedereen is het erover eens dat de wet in de toekomst weer kan worden gewijzigd. Maar in het algemeen zien de milieuactivisten dit als een positieve en baanbrekende stap.
De wetten van andere landen gaan veel minder ver. Mexico bijvoorbeeld heeft alleen een olieverbod voor Yucatan. Volgens Oceana is Belize het eerste land dat olieboringen en -exploraties in alle territoriale wateren verbiedt. Bovendien heeft de overheid van Belize de wetgeving goedgekeurd, zonder dat bekend was hoeveel olie er precies werd opgegeven.
Belize ontdekte in 2005 olie op land bij een plek die Spanish Lookout wordt genoemd. Hierop kreeg het land zijn enige oliemaatschappij: Belize Natural Energy (BNE). De productiecapaciteit bedraagt enkele duizenden vaten per dag. Sommige milieuadvocaten beweren dat zelfs deze kleine hoeveelheden het risico op lekkage of vervuiling met zich meebrengen. Maar iedereen, met inbegrip van BNE, is het er wel over eens dat offshore activiteiten veel grotere risico's met zich meedragen. Door de lage olieprijs van dit moment is dit bovendien een zeer onaantrekkelijke gok voor investeerders.
Gezien de onzekerheid is de zeebodem van Belize al decennialang niet in kaart gebracht, laat staan dat er boringen zijn uitgevoerd. Senator Woods vindt dat dit zo moet blijven, ook als een stijging van de olieprijs hernieuwde interesse oproept. “Het maakt niet uit hoeveel onderzoeken ik onder ogen krijg,” zegt Woods. “Het is het risico gewoon niet waard.”
Terwijl sommigen berusten in de nieuwe wet, zijn anderen het niet eens met de manier waarop het besluit is genomen. Andre Cho, directeur van het Geology and Petroleum Department van het Ministry of Economic Development, Petroleum, Investment, Trade and Commerce, zegt dat hij het nieuws net als iedereen via de tv vernam. “Er ging geen debat, evaluatie, discussie of technische beoordeling aan vooraf,” aldus Cho. “Niets.”
Zelfs enkele voorstanders van het moratorium, onder wie minister Barnett, stellen dat meer gegevens op zijn minst nuttig waren geweest. “Als het aan mij had gelegen, had ik willen weten hoeveel olie er is,” zegt Barnett. Zij en Woods vertegenwoordigen verschillende politieke partijen. “Maar daar is niets meer aan te doen.”
Ongelooflijk blauw
Na Turneffe maakt de helikopter nog een duik over een scheepswrak. Vervolgens vliegen we naar de hoofdattractie: een 124 meter diep zinkgat op ongeveer tachtig kilometer uit de kust. De 'Blue Hole' bevindt zich in het midden van de Lighthouse-atol en is een van de bekendste toeristische attracties van Belize. “Moet je toch eens zien,” zegt Barnett vanaf de voorstoel wanneer we dichterbij komen. “Moet je toch eens zien.”
De cirkel van diepblauw water wordt omrand door rotsachtig koraal met daaromheen lichtere Caribische blauwen en groenen. In de Blue Hole liggen twee boten. Aan de ene kant zwemmen snorkelaars, aan de andere kant duikers. De piloot zwenkt naar links om boven de Blue Hole te cirkelen. Op 150 meter hoogte maken we enkele rondjes linksom. Daarna enkele rondjes rechtsom op driehonderd meter hoogte. Telefoons worden tevoorschijn gehaald, camera's klikken en de zon schijnt volop op deze kraakheldere dag. Iedereen vergaapt zich aan het uitzicht, zelfs de piloot die de tocht al honderden keren heeft gemaakt. “Het blijft een fantastisch gezicht,” merkt Chanona op.
Na het laatste rondje over de Blue Hole keren we terug naar land. Onderweg zien we nog een populaire toeristische bestemming: Half-Moon Caye. Naarmate we dichter bij de kust komen, zien we behoorlijk veel hotels, nieuwe bouwplaatsen en andere bouwwerken op de eilanden. Chanona vertelt dat iemand ooit heeft geopperd om een landingsbaan boven op het rif aan te leggen.
Op ongeveer acht kilometer uit de kust zoeven we over meer cruiseschepen. 'Mein Schiff' (Mijn schip) staat er op een Duits schip te lezen. Zonaanbidders, zoals degenen die op het dek liggen, en andere toeristen zijn goed voor ongeveer vijftien procent van het bbp van Belize, en dat cijfer stijgt nog. De ontwikkeling die met deze branche gepaard gaat, vormt tegelijkertijd een van de vele bedreigingen voor het rif, waar natuurbeschermers nog de handen vol aan hebben. Ook vissen met kieuwnetten, invasieve koraalduivels en vervuiling vormen ernstige problemen.
Chanona weet nog niet wat het volgende probleem is dat wordt aangepakt. Daarover wordt nog gedebatteerd. Nu het olieprobleem door het moratorium naar de achtergrond is verdwenen, is er hoop dat de andere problemen nu sneller kunnen worden verholpen. “Olie was een overkoepelende bedreiging,” zegt ze. “Nu het moratorium er is, kunnen we waar nodig inspanningen voor natuurbeheer leveren.”
Het totaalplaatje
De milieubeschermers op Belize hopen dat hun inspanningen als voorbeeld kunnen dienen voor anderen over de hele wereld. “Wanneer de koraalriflanden samenkomen, wordt Belize altijd als toonaangevend gezien,” zegt Melanie McField, oprichter en directeur van het HRI. Tess Geers, wetenschapper bij Oceana, werkt op het hoofdkantoor van de organisatie in Washington, D.C. Zij beaamt dat Belize een unieke voorsprong heeft. “Veel grote vraagstukken met betrekking tot de oceanen spelen op kleinere schaal in Belize,” zegt ze. “Het is een klein land. Daarom is het makkelijker om in één keer alles te overzien.”
Larry Epstein van het Environmental Defense Fund noemt de visserijprogramma's voor beheerde toegang en het olieverbod van Belize als voorbeelden van de voorloperspositie van het land. Hij vertelt dat Belize zijn ervaringen al heeft gedeeld met groepen in onder meer Indonesië, Cuba en de Filipijnen.
Volgens groeperingen in Belize is deze wereldwijde betrokkenheid belangrijk, omdat veel stukjes van de natuurbeheerpuzzel niet door het land zelf kunnen worden gelegd. Als er elders, bijvoorbeeld in Guatemala of Honduras, een olieramp plaatsvindt, heeft dat ook invloed op Belize. Illegale visserij van buitenaf vormt een constante bedreiging. En dan is er natuurlijk nog de klimaatverandering.
Het rapport van het HRI werd in een Radissonhotel in het centrum van Belize City openbaar gemaakt. Een van de sprekers was Lisa Carne, marien bioloog en oprichter van de non-profitorganisatie Fragments of Hope die zich toelegt op herstel van het koraal. Zij kwam de groep informeren over koraalverbleking. Het afgelopen decennium was verbleking bijna een jaarlijks terugkerend fenomeen. 2017 was tot nu toe een van de ergste jaren. Afgelopen herfst had veertig procent van het koraal op tien onderzoekslocaties te lijden onder abnormaal hoge watertemperaturen.
“Denk vooral niet dat dit verschijnsel in de toekomst slechts af en toe zal voorkomen. We moeten het opnemen in ons jaarplan,” aldus Carne. Ze spoorde de groep ook aan om het grote vraagstuk over de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen meer prioriteit te geven.
Carne zinspeelde erop dat veel schade aan de riffen mogelijk onherstelbaar is. “Als we het rif zoals het er vijftig jaar geleden uitzag als uitgangspunt nemen, is het een verloren zaak,” aldus Les Kaufman, ecoloog aan Boston University en al tientallen jaren werkzaam in Belize. “In plaats daarvan moeten we als uitgangspunt nemen hoe het rif eruitziet als we ophouden het te verwoesten.”
Op de terugweg vliegen we opnieuw over het barrièrerif. Het strekt zich kilometerslang uit en verdwijnt aan weerszijden aan de horizon. Chanona hoopt dat politici door dergelijke vluchten de waarde van beschermingsmaatregelen zoals het oliemoratorium inzien en dat de 'klappen' die het rif krijgt daardoor afnemen. Wanneer de helikopter is geland en de rotoren langzamer gaan draaien, herhaalt ze haar boodschap voor Barnett en Woods. Het is een soort mantra geworden.
“Wat het rif overkomt, overkomt ons ook,” zegt Chanona. “We kunnen de kip met de gouden eieren niet slachten.”
