Op een bergtop hoog in het Balkangebergte getuigt een spectaculair overblijfsel van het pijnlijke verleden van het communistische Bulgarije.
Het ruimteschipachtige monument, de ‘Boezloedzja’ genaamd, werd in de jaren zeventig van de vorige eeuw gebouwd en was tot in de jaren negentig, toen het communistische regime in dit land de touwtjes liet vieren, het hoofdkwartier van de Bulgaarse Communistische Partij (BKP). Sindsdien staat het gebouw leeg en is het een populaire toeristenattractie geworden voor bezoekers die dol zijn op dit soort verlaten plekken. Maar onlangs is het ook het brandpunt geworden van een debat in het EU-land over de omgang met het pijnlijke en nog recente verleden.
De Boezloedzja staat op de plek waar Bulgaarse revolutionairen in 1868 een nederlaag leden tegen Ottomaanse troepen die ver in de meerderheid waren. De berg staat sindsdien symbool voor Bulgaars heldendom en werd tijdens de Ottomaanse heerschappij een ontmoetingsplek voor socialistische rebellen. Na de Tweede Wereldoorlog koos de BKP – die onder de hoede van de Sovjet-Unie het land bestierde – deze plek voor de bouw van haar officiële hoofdkwartier, ontworpen door de Bulgaarse architect Georgi Stoilov.
De bouw van de Boezloedzja werd een nationale aangelegenheid, die in 1974 begon en waarbij ruim zesduizend mensen – onder wie soldaten, studenten en ambachtslieden – betrokken waren. Om een vlak bouwterrein te creëren bliezen bouwvakkers de top van de berg met TNT op, waarna ze ruim 70.000 ton beton naar boven hesen. De Bulgaarse Tanja Panajotova was in de zomer van 1975 studente toen ze werd opgeroepen om bij de bouwwerkzaamheden te helpen. De nu 62-jarige Panajotova herinnert zich hoe ze meehielp bij het plaatsen van de stenen voor de trap die naar de hoofdingang leidt en hoe ze met medestudenten in tenten bij de bouwplaats sliep.
Tegenwoordig kan het grauwe gebouw nog steeds worden bezocht, op een berg waar vanaf bezoekers een panoramisch uitzicht over het Balkangebergte hebben. Ze zien er ook de arbeidersleuzen in het Cyrillisch die de hoofdingang flankeren, evenals kleurrijke graffiti die de muren van de Boezloedzja siert.
Maar het interieur, waaronder een vergaderzaal die is gedecoreerd met wandmozaïeken, is nu zó vervallen dat het niet meer veilig bezichtigd kan worden. Het bouwwerk wordt met bewegingssensoren in de gaten gehouden en is afgesloten om nieuwsgierigen te weren, wat de mystiek van de plek voor sommige bezoekers alleen nog maar heeft versterkt.
Het debat over de toekomst van de Boezloedzja sluit naadloos aan op de bredere maatschappelijke discussie in Bulgarije en andere landen over de vraag of het in stand houden van dit soort overblijfselen kan worden uitgelegd als het goedkeuren of bagatelliseren van de regimes waaronder ze werden gebouwd. Sinds Bulgarije in 2007 lid werd van de Europese Unie, streeft het land naar nauwere banden met het Westen en heeft het zijn decennialange communistische verleden naar de achtergrond verdrongen. Maar er bestaat weinig consensus over wat er met monumenten uit de communistische tijd moet gebeuren.
Onlangs werd de tweede stad van Bulgarije, Plovdiv, uitgeroepen tot Culturele hoofdstad van Europa voor het jaar 2019, wat het debat over de toekomst van dit soort restanten verder heeft aangezwengeld, bijvoorbeeld over de enorme standbeelden van Vladimir Lenin of de vijfpuntige rode ster, die als communistisch symbool ooit ook het Parlementsgebouw in de hoofdstad Sofia tooide. Sommige van de standbeelden zijn in de afgelopen jaren weggehaald en in een museumpje en op een buitenterrein aan de rand van Sofia gestald. Andere worden gewoon aan de elementen overgelaten.
Veel Bulgaren en toeristen hopen dat de Boezloedzja een uitzondering zal zijn. Dora Ivanova, een jonge Bulgaarse architecte, heeft een plan voorgesteld om het bouwwerk te restaureren en het als historisch museum voor het publiek open te stellen, maar haar plan is nog niet officieel geaccepteerd. Intussen lokte de post-communistische opvolger van de BKP, de Bulgaarse Socialistische Partij (BSP), kritiek uit door in een eigen voorstel het gebouw van de regering terug te vragen.
Voorlopig blijft de toekomst van de Boezloedzja onzeker.
Freelance journaliste Lindsay Gellman woont in Berlijn. Volg haar reizen op Twitter.
