In de plaats Ogimi in het landelijke noorden van het hoofdeiland van Okinawa staat een kleine steen met daarop enkele Japanse zinnen. De vertaling luidt ongeveer: ‘Wanneer je tachtig bent, ben je nog jong. Wanneer je negentig bent en je voorouders je uitnodigen in de hemel, vraag ze dan te wachten tot je honderd bent. Dan zul je erover nadenken.’
Dat is geen bluf. Bij de laatste telling waren vijftien van de drieduizend inwoners van Ogimi de honderd gepasseerd. En 171 zijn er in de negentig. Zelfs in Japan, waar momenteel meer dan zeventigduizend mensen ouder dan honderd zijn, is dat opmerkelijk.
Reizigers begonnen dit net vóór COVID-19 te ontdekken. Hoewel de plaats ver van de toeristische route vandaan ligt, trekt deze volgens Masataka Nozato van Ogimi Village Office steeds meer bezoekers aan die allemaal nieuwsgierig zijn naar de hoge levensverwachting op Okinawa.
Okinawa is een eiland ten zuiden van het vaste land van Japan. Het behoort tot de vijf plekken op aarde die door Dan Buettner, schrijver en National Geographic Explorer, een ‘blauwe zone’ worden genoemd. Plekken waar mensen volgens hem het langst leven en het gelukkigst zijn. Andere plekken zijn Sardinië in Italië, Nicoya in Costa Rica, Ikaria in Griekenlanden Loma Linda in Californië. Hoewel reizen naar Okinawa en andere blauwe zones momenteel voor velen niet mogelijk is, leren deze plaatsen ons wel iets over overleven en gedijen in moeilijke tijden. Zoals een pandemie.
‘Alle culturen met een hoge levensverwachting kennen perioden van ontbering,’ vertelde Buettner aan TODAY. ‘Ze hebben oorlogen, hongersnoden en vergelijkbare stress als wij nu meegemaakt. Daar kunnen we allemaal lering uit trekken.’
Wat kunnen Okinawanen ons vertellen? Waarom is de levensverwachting in Ogimi en andere plaatsen op het eiland zo hoog? Daar liggen drie belangrijke factoren aan ten grondslag: dieet, sociale gewoonten en genen. Dat is de verklaring van Craig Willcox, professor Volksgezondheid en Gerontologie aan Okinawa International University en co-hoofdonderzoeker van de Okinawa Centenarian Study. Hierin wordt al sinds 1975 onderzoek gedaan naar de levensverwachting op Okinawa.
Willcox: ‘De hoge levensverwachting ligt voor ongeveer twee derde aan het dieet en de levenswijze, de rest is genetisch bepaald. In het algemeen heb je een genetische motor nodig om ouder dan honderd te worden en is een goed dieet alleen niet voldoende. We hebben niet gekeken of Okinawa een genetisch voordeel kent ten opzichte van andere delen van Japan, maar een hoge levensverwachting komt hier wel in veel families voor.’
Voeding als medicijn
Afgezien van de genen is aan het dieet gemakkelijker te zien hoe de lokale bevolking zich onderscheidt. Als je in Tokio naar een Okinawaans restaurant of in Okinawa naar een toeristisch restaurant gaat, staat er veel varkensvlees en drank met een hoog alcoholpercentage op het menu. De regionale sterke drank, awamori, heeft een alcoholvolumegehalte van veertig procent. Maar dat is niet representatief voor de gewoonten op het eiland.
Wilcox vertelt dat het Okinawadieet meer dan vijf porties groente en fruit per dag voorschrijft en uit minder vlees en meer vis bestaat, wat gezonder is voor het hart. Dit zou kanker en hart- en vaatziekten helpen voorkomen.
‘Nuchi gusui is een Okinawaans gezegde en betekent zoiets als: laat voedsel je medicijn zijn,’ merkt hij op. ‘De zoete aardappelen, de bittermeloenen, het zeevoedsel dat rijk is aan carotenoïden, zoals zeewier, de groene bladgroenten en het fruit in het dieet gaan veroudering tegen doordat ze ontstekingsremmend werken en oxidatieve stress verminderen.’
Willcox vervolgt: ‘Het traditionele Okinawaanse dieet bevat veel voedingsstoffen, maar weinig calorieën en dat is ideaal.’ Hij voegt eraan toe dat tot de jaren 1960 zoete aardappel het hoofdvoedsel was op Okinawa en niet witte rijst.
‘Als je zoogdieren in een laboratorium minder calorieën geeft, leven ze over het geheel genomen langer,’ zegt hij. ‘Door een aanhoudend tekort aan energie wordt een zelfbehoudmodus geactiveerd. Je lichaam past zich aan en zet meer voedsel om in bruikbare energie. Daarnaast worden enzymen geactiveerd die de levensverwachting bevorderen.’
Zorg dragen voor elkaar
Het leven op het eiland is anders dan in de rest van Japan. Het eiland kent een subtropisch klimaat met milde winters. De Okinawanen leven midden in het natuurschoon en staan erom bekend dat ze het rustig aandoen. Deze ontspannen benadering van stiptheid wordt ‘Okinawatijd’ genoemd.
De samenleving is zo opgebouwd dat oudere inwoners een doel, oftewel ikigai, houden in hun leven. Een van de ikigai in Ogimi is het weven van basho-fu-textiel. Het schoonmaken van vezels en het spoelen van de garen voor deze lokale ambacht is een tijdrovende klus die door oudere vrouwen wordt uitgevoerd. Dit is niet alleen een sociaal gebeuren. De wevers kunnen zo ook hun inkomen aanvullen en een bijdrage leveren aan de plaatselijke economie. De uitbater van het basho-fu-centrum is uiteraard iemand van 98 jaar oud die afkomstig is uit een familie met veel honderdjarigen.
Heel opvallend in de samenleving is de manier waarop mensen elkaar ondersteunen door middel van moai. Dit Okinawaanse sociale mechanisme brengt groepen mensen met gelijke gemeenschappelijke interesses bij elkaar, die een emotionele band aangaan. Volgens Buettner is dit een belangrijk element voor een lang leven en is eenzaamheid net zo slecht als roken.
Takashi Inafuku, hoofd van een van de districten van Ogimi, maakt deel uit van twee moai. De ene is een groep schoolvrienden en de andere bestaat uit voormalige collega’s. ‘Binnen deze groepen kun je informatie uitwisselen en met anderen communiceren,’ zegt hij. ‘Ik denk dat deel uitmaken van een moai, het hebben van een gemeenschappelijke hobby en het verminderen van stress een hoge levensverwachting kan bevorderen.’
Willcox merkt op dat het heel normaal is om deel uit te maken van meerdere moai’s. ‘Ik ken een man in Ogimi die bij zeven is aangesloten,’ zegt hij. ‘De mensen zijn hun moai trouw. Ik maakte kennis met een groep vrouwen van tachtig die op een van de afgelegen eilanden wonen en al sinds de basisschool samen in een moai zitten. Zelf maak ik ook deel uit van een moai. Onze gemeenschappelijke interesse is slow food.’
Met name tijdens de huidige pandemie is die ondersteuning en stressvermindering heel belangrijk. Vanwege de 2740 coronagevallen op Okinawa sinds 12 oktober passen veel moai zich aan. Het nieuwe moai-normaal legt de nadruk op gezichtsmaskers, handreinigers en het vermijden van gesloten ruimtes, nauw contact en drukke plekken.
Behalve deze voorzorgsmaatregelen hebben sommige moai-leden online contact met elkaar en misschien wel met de rest van de wereld. Het begrip moai verspreidt zich buiten Japan. Zo ontstaan er gemeenschapsinitiatieven, zoals wandelen met buurtgenoten en virtuele clubbijeenkomsten, zodat mensen contact kunnen houden.
Andere ideeën zijn onder meer het volgen van taallessen met het oog op toekomstige reizen en lid worden van een online dansgroep. Op veel websites, zoals het gratis online moai-startpakket van Beach Cities Health District, wordt aangegeven hoe je een moai op basis van gemeenschappelijke interesses kunt opzetten. Voedsel uit de blauwe zone of een voorliefde voor awamori zijn maar enkele voorbeelden.
Rob Goss is een reisschrijver met Tokio als thuisbasis. Tijdens zijn reizen door Japan vóór de corona-uitbraak ging hij onder een koude waterval mediteren met Yamabushi of bergmonniken en probeerde hij de kat te interviewen die de redding zou hebben betekend voor een spoorlijn. Volg hem op Instagram.
Dan Buettner bestudeert al bijna twintig jaar lang plekken zoals Okinawa voor zijn ‘Blue Zones’-project. Zijn bevindingen vind je in The Blue Zones. Probeer ook eens de recepten voor een lang leven in het Blue Zones-kookboek.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
