Nu de herfst nadert, liggen er enkele oogstrelende fenomenen in het verschiet waarbij planeten en sterren op één lijn staan, de maan een duit in het zakje doet en een ster als oog fungeert. Verder biedt de nachthemel de scherpst mogelijke observaties van de planeet die het verst van de zon af staat, terwijl de vroege ochtenden je zullen trakteren op de spookachtige aanblik van een lichtgevende kosmische piramide.
Dus: stof die verrekijker af en kruis deze fenomenen aan op je kalender voor september!
Neptunus op z’n best – 5 september
De verre, ijzige gasreus bereikt deze maand zijn oppositie, wat betekent dat hij tegenover de zon aan onze hemel staat en de hele nacht zichtbaar zal blijven. Oppositie betekent ook dat de planeet het dichtst bij de aarde komt, waardoor hij helderder aan de nachthemel schijnt dan op enig ander tijdstip van het jaar.
De komende weken zal Neptunus op ongeveer 4,3 miljard kilometer van de aarde staan. Het zonlicht dat van de toppen van zijn ijzige wolkendek weerkaatst, doet er bijna vier uur over om ons te bereiken. Zelfs op z’n helderst – rond magnitude 7,8 – kan Neptunus het best worden bekeken door een verrekijker op een statief of een amateur-telescoop.
Begin je observatie door aan de zuidoostelijke nachthemel op zoek te gaan naar het sterrenbeeld Aquarius de Waterman. Scan het sterrenbeeld zorgvuldig en zoek naar de minuscule blauwgrijze schijf van de planeet tegen de achtergrond van de zwakker schijnende sterren. Een paar dagen ná oppositie kan de observatie zelfs nog iets beter zijn, omdat de planeet op 6 september lastig te spotten zou kunnen zijn vanwege het schijnsel van de volle maan.
Regulus en Mercurius – 10 september
Voor deze mooie kijkuitdaging ga je zo’n drie kwartier vóór plaatselijke zonsopgang op zoek naar de combinatie van de planeet Mercurius en Regulus, de helderste ster in de constellatie Leo de Leeuw. Je kunt het duo het best gedurende het ochtendgloren pal boven de horizon observeren.
De maan en Aldebaran – 12 september
De afnemende, bijna-volle maan komt rond middernacht plaatselijke tijd in het oosten op, waar hij door het sterrenbeeld Taurus de Stier zal reizen. Daardoor nadert de maan de heldere, oranjekleurige ster Aldebaran, die het oog van de mythische stier vormt. Nachtkijkers die het geluk hebben in Noord-Amerika te zijn, zullen Aldebaran zelfs achter de maan zien schuiven, een gebeurtenis die ‘occultatie’ wordt genoemd.
Mars en Mercurius – 16 september
Bekijk op deze ochtend hoe Mercurius zich aansluit bij medeplaneet Mars. Beide hemellichamen zullen zo’n drie kwartier vóór plaatselijke zonsopgang als bleke, oranjekleurige ‘sterren’ laag aan de oostelijke nachthemel opkomen. De twee planeten zullen minder dan een halve breedte van een volle maanschijf van elkaar staan. Uiteraard is deze nabijheid een optische illusie: Mercurius, de planeet die het dichtst bij de zon staat, bevindt zich gemiddeld op ruim 77 miljoen kilometer van de aarde, Mars op zo’n 88 miljoen kilometer van onze planeet.
Venus en de maan – 17 september
In het oosten zal het ochtendgloren een verbluffende aanblik bieden, omdat meerdere kosmische juwelen op één lijn komen te staan, te beginnen met de smalle maansikkel die vlak boven een helder schijnende Venus zal opduiken. In een diagonale lijn zullen nachtkijkers vervolgens Regulus en daarna Mercurius en Mars kunnen zien aansluiten. Met een verrekijker kan het heldere schijnsel van de opkomende zon worden vermeden, zodat alle leden van dit hemelse rijtje gespot kunnen worden.
Zodiakaal schijnsel – 18 september
Op deze dag begint een twee weken durend verschijnsel dat op het noordelijk halfrond het best te zien zal zijn: het spookachtige schijnsel van het ‘zodiakale licht’, dat in de uren vóór het ochtendgloren oplicht aan de bijna maanloze hemel. Het fenomeen ontstaat doordat zonlicht wordt weerkaatst door stofdeeltjes die in het denkbeeldige schijfvlak van ons zonnestelsel tussen de planeten hangen. Op het platteland, ver van de stadslichten, kun je het piramidevormige schijnsel, vager dan dat van de Melkweg, boven de oostelijke horizon zien verschijnen.
Venus en Regulus – 20 september
Vroege vogels kunnen ongeveer een uur vóór zonsopgang in het oosten de stralende planeet Venus dicht bij de ster Regulus zien staan. De beide bakens aan de nachthemel zullen minder dan een breedte van de volle maan van elkaar gescheiden zijn.
September Equinox – 22 september
Op deze dag begint om tien uur ’s avonds Nederlandse tijd de herfst op het noordelijk halfrond, terwijl de lente op het zuidelijk halfrond van start zal gaan. De equinox van september is een van de vier keerpunten van de seizoenscyclus. De seizoenen ontstaan doordat de as van de aarde ten opzichte van zijn baan rond de zon is gekanteld. Maar op de equinox wordt die kanteling in feite opgeheven en ontvangen beide halfronden dezelfde hoeveelheid zonlicht. Ook de dag en de nacht duren ongeveer even lang – het woord ‘equinox’ is Latijns voor ‘nachtevening’, wanneer de nacht even lang is als de dag.
Jupiter en de maan – 22 september
Je moet snel zijn als je een laatste glimp van de koning der planeten wilt opvangen voordat hij de nachthemel zal verlaten, want Jupiter is op weg naar ‘conjunctie’, wanneer hij ten opzichte van de aarde achter de zon zal schuiven. Maar op 22 september kunnen nachtkijkers nog de wassende maansikkel aan Jupiter voorbij zien glijden, waarna de reuzenplaneet de zon zal volgen en in de avond zal ondergaan.
Je moet snel zijn als je een laatste glimp van de koning der planeten wilt opvangen voordat hij de nachthemel zal verlaten, want Jupiter is op weg naar ‘conjunctie’, wanneer hij ten opzichte van de aarde achter de zon zal schuiven. Maar op 22 september kunnen nachtkijkers nog de wassende maansikkel aan Jupiter voorbij zien glijden, waarna de reuzenplaneet de zon zal volgen en in de avond zal ondergaan.
Saturnus en de maan – 26 september
Na het invallen van de duisternis kun je aan de zuidelijke hemel de maansikkel (kort voor het eerste kwartier) vlak boven de gelige planeet Saturnus zien staan. De geringde reus zal ongeveer drie booggraden van de maan af staan, oftewel een afstand van zes volle maanschijven.
Veel kijkplezier!
Andrew Fazekas, de ‘Night Sky Guy’, schreef het boek Star Trek: The Official Guide to Our Universe en is presentator van Mankind to Mars van NG Live! Volg hem op Twitter, Facebook en zijn website.
