In het hart van Oblast Archangelsk, in het noordwesten van Rusland, ligt Kosmodroom Plesetsk, een tijdens de Koude Oorlog gebouwde raketlanceerbasis die nu een van de actiefste ter wereld is.
Maar zoals het Engelse gezegde luidt: ‘What goes up, must come down'.
Elke raket die vanaf Plesetsk wordt gelanceerd, stoot brandstofcontainers en opgebruikte boosters af. Een groot deel van dat ‘afval’ komt neer in het noordelijke district Mezensky, een relatief klein gebied op ruim driehonderd kilometer ten noordoosten van de basis. Het 3575 inwoners tellende Mezen is de grootste plaats in het gebied.
Het leven in en rond Mezen is niet makkelijk. Elke zomer overstromen de rivieren die kriskras door het gebied lopen. Lokale wegen raken onbegaanbaar en mensen moeten met hun spullen meerdere rivieren oversteken.
Dus als er afgedankte raketonderdelen uit de lucht komen vallen in Mezen, dan verzamelen de dorpelingen die. Van brokstukken van raketten worden sleeën gemaakt voor de jacht en boten die rocketa worden genoemd. Het goud en titanium dat aan de wrakken wordt ontfutseld, vinden hun weg naar de zwarte markten van Archangelsk, de grootste stad van de regio. En er zijn ook raketfragmenten terug te vinden in de tuinen van de dorpelingen, als metalen bomen die uit de grond spruiten.
“Ik kon mijn ogen niet geloven,” vertelt de Italiaanse fotograaf Rafaelle Petralla. Hij ging in 2017 en 2018 naar het gebied en legde het bijzondere ruimtevaartbestaan van de dorpelingen vast.
Een groot — en mogelijk giftig — geheim
Het Kosmodroom Plesetsk begon als een groot Sovjetgeheim. In het Westen raakte de basis pas bekend in 1966, toen leerlingen en docenten van een Britse middelbare school ontdekten dat de basis bestond. Het zou nog eens zeventien jaar duren voordat de Sovjet-Unie het bestaan officieel bevestigde.
En nog steeds hangt er een waas van geheimzinnigheid rond het gebied. Het noordelijke deel van het district Mezensky ligt in de 'grensbewakingszone’, wat inhoudt dat bezoekers er pas welkom zijn als ze toestemming hebben gekregen van de Russische veiligheidsdienst FSB. Door die voorwaarde zijn buitenlanders, laat staat buitenlandse fotografen, een zeldzaamheid in het gebied.
Petralla hoopt het verhaal van de bewoners meer bekendheid te geven door zijn beelden van het leven in de regio. Hij vertelt dat de dorpelingen die hij sprak vooral bezorgd zijn over giftige bestanddelen die via de raketten worden verspreid.
“De regering wil het materiaal niet inzamelen omdat dat te duur is, maar het gaat om giftige materialen,” aldus Petralla. “De NASA vist bijvoorbeeld raketten op uit de Atlantische Oceaan. Waarom doet de Russische regering dat niet ook?”
De afgedankte boosters uit Plesetsk bevatten nog heptyl (1,1-dimethylhydrazine) als ze neerstorten. Deze raketbrandstof is zeer giftig en vermoedelijk kankerverwekkend. Onderzoekers zijn actief op zoek naar heptylvervuiling rond Kosmodroom Bajkonoer, een lanceerbasis in Kazachstan.
De cijfers over het aantal kankergevallen in de Oblast Archangelsk, waar Mezen en Plesetsk onder vallen, vertonen geen onverklaarbare pieken vergeleken met de rest van Rusland. Toch is de lokale bevolking ervan overtuigd dat ze een prijs betalen voor het gebruik van heptyl, stelt Petralla.
Bulat Kenessov, een chemisch analist aan de Al-Farabi Kazakh National University die onderzoek doet naar het heptyl bij Bajkonoer, stelt dat de gezondheidsrisico's rond Plesetsk nader zouden moeten worden bestudeerd, vooral bij lekkages van grotere hoeveelheden raketbrandstof op de kosmodroom zelf.
“Er bestaan gezondheidsrisico's voor mensen en die moeten bekeken worden,” aldus Kenessov. “[Lokale onderzoekers beschikken over] eersteklas apparatuur en hoogopgeleide medewerkers. Ze doen hun uiterste best, maar hun mogelijkheden zijn beperkt vanwege het lage budget.”
Dit verhaal werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
