De eerste vogels: Elke vogel is een dino

De oudst bekende loot aan de vogelstamboom is Archaeopteryx, een dier dat 150 miljoen jaar teruggaat. Hij was zo groot als een raaf en had enkele interessante eigenschappen. In tegenstelling tot de vogels van nu waren de kaken van Archaeopteryx voorzien van scherpe tanden. Aan zijn voorpoten had hij klauwen, en hij had een lange, benige staart.

Deze kenmerken laten zien dat het dier nauw verwant was aan meer reptielachtige dinosauriërs, zoals Velociraptor, Anchiornis huxleyi, een antracietkleurige dino met een kroon van roestbruine pluizige veren, stapte rond in het bos. Het dier kon niet echt vliegen, want daar waren zijn met drie klauwen uitgeruste kleine vleugels niet geschikt voor. “Als ik deze fossielen niet met eigen ogen zou hebben gezien, zou ik niet geloven dat zulke dieren ooit hebben bestaan”, zegt Shannon Hackett, vogelconservator in het Field Museum in Chicago.

Fossielen van vissen worden veel vaker gevonden, maar in het kalkgesteente van Fossil Lake in Wyoming zijn ook meer dan honderd volledige fossielen van vogels gevonden. De 52 miljoen jaar oude steenlaag bevat een overvloed aan buitengewoon goed bewaard gebleven fossielen, zoals deze vroege zangvogel.

Toch hebben paleontologen nog steeds te maken met hiaten in de fossielengeschiedenis. Op basis van DNA-onderzoek werd geconcludeerd dat de huidige vogels hun oorsprong hebben in het Krijt, en dat veel van de groepen vogels die nu bestaan al uit de beginfase van het Krijt stammen. Dat houdt in dat veel soorten, ondanks het massale uitsterven, op een of andere manier collectief wisten te overleven.

Andere deskundigen menen dat alle vogels die voor de grote catastrofe leefden tot de primitievere soorten hoorden, zoals de vogels waarvan de fossielen in China zijn gevonden. Volgens die theorie zouden enkele oude soorten de meteorietinslag hebben overleefd en zou er daarna een soort ‘oerknal’ zijn geweest, een explosie van nieuwe soorten die tot ontwikkeling kwamen nadat de andere dinosauriërs waren uitgestorven.

In 2005 werden op Antarctica botten gevonden die een nieuwe draai aan het geheel gaven: het was het skelet van een vogel die vlak voor de meteorietinslag had geleefd en die erg veel op onze eenden leek.

Vegavis iaai werd als eerste beschreven door Julia Clarke van de University of Texas in Austin op basis van een fossiel van ongeveer 67 miljoen jaar oud, dat wil zeggen kort voor de inslag. Op basis van anatomische analyse en een digitale reconstructie kon worden geconcludeerd dat Vegavis kenmerken in zijn skelet had die je verder alleen aantreft bij de moderne vogels.

Met andere woorden, dit dier wás een moderne vogel. Clarke en haar team plaatsten hem in de superorde van de Galloanserae, waartoe ook alle moderne eend- en hoenderachtigen behoren.

Muisvogels zijn tegenwoordig alleen te vinden in Afrika bezuiden de Sahara. Maar het tere fossiel dat in deze flesjes zit, laat zien dat een oeroude muisvogel, Tsidiiyazhi abini, 62 miljoen jaar geleden leefde in New Mexico. Dankzij dit fossiel hebben wetenschappers nu meer zicht op wanneer de verschillende vogel families zijn los geraakt van elkaar en hoe ze daarna een snelle ontwikkeling hebben doorgemaakt.

In 2016 onderzochten ze een tweede, completer skelet van Vegavis. Ze ontdekten dat de vogel ook moet hebben gekwaakt zoals een eend. Het fossiel heeft het vroegste bekende voorbeeld van een ‘syrinx’, het stemorgaan waarmee ook onze moderne watervogels geluid kunnen maken.

“Vegavis is zonder twijfel een van de vroege fossielen geweest waaruit we het meest hebben kunnen leren over de verspreiding van de vogels”, zegt Daniel Field, evolutionair paleobioloog aan de University of Bath. Het dier levert het bewijs dat er al een moderne groep vogels bestond vlak voor de inslag – en dat betekent dat de bestaande aannames nog eens flink onder de loep moeten worden genomen.

Deze tekst bevat enkele fragmenten uit de oorspronkelijke reportage. Het hele verhaal is te lezen in het meinummer van National Geographic Magazine.