Toen er afgelopen oktober sporen van het metaboliet benzoylecgonine werden aangetroffen in de dopingtest van de Peruaanse voetballer Paolo Guerrero, zag het ernaar uit dat hij niet zou kunnen deelnemen aan het WK.
De reden is dat benzoylecgine een metaboliet is van cocaïne en dat de wereldvoetbalbond FIFA strenge regels toepast als spelers worden betrapt op het gebruik van drugs. Guerrero kreeg een schorsing van een jaar, wat betekende dat hij tijdens het belangrijkste internationale voetbalevenement, dat eens in de vier jaar wordt gehouden, op de bank zou zitten.
Maar Guerrero vocht de straf aan. Hij stelde dat hem vermoedelijk cocathee was voorgezet toen hij had gevraagd om thee om zijn verkoudheid te verlichten. Omdat er suiker en andere kruiden aan de thee waren toegevoegd, had hij niet gemerkt dat het om cocathee ging, hielden zijn advocaten en hij de FIFA voor.
Tot geluk van de 34-jarige sporter vond hij verontwaardigde Peruaanse voetbalfans, een biochemicus en vijfhonderd jaar oude mummies aan zijn zijde.
Vijfhonderd jaar oud bewijs op ijs
“Dit is een van de interessante manier waarop mummies ons vanuit het verleden nog steeds iets kunnen vertellen,” aldus archeoloog Johan Reinhard, een National Geographic Explorer-in-Residence en één van de leiders van het team dat in 1999 drie mummies van kinderen vond die waren behouden in het ijs van het Andesgebergte.
Het kostte Reinhard en een team van negen onderzoekers twee weken om de overblijfselen te ontdekken, die zich bevonden op de vulkaan Llullaillaco, op zo’n 6.700 meter boven de zeespiegel. Bacteriën die zorgen voor ontbinding werken trager in de kou. Daardoor is een opmerkelijke hoeveelheid genetisch materiaal terug te vinden in lichamen die in het ijs begraven liggen. De mummies van Llullaillaco worden gezien als enkele van de best bewaarde ter wereld.
De drie kindermummies, een 13-jarig meisje dat bekendstaat als de Llullaillaco Maiden (de Maagd van Llullaillaco) en twee jongere kinderen die bekendstaan als Llullaillaco Boy (Jongen van Llullaillaco) en Lightning Girl (Bliksemmeisje), waren vermoedelijk slachtoffer van een ceremonie waarbij kinderen werden geofferd. Een forensische analyse die in 2013 werd uitgevoerd gaf meer inzicht in het genetisch materiaal dat bewaard bleef in het haar van de Maagd van Llullaillaco. Onderzoekers ontdekten dat ze in het laatste jaar van haar leven meer cocabladeren dan daarvoor at en ook meer alcohol dronk. Deze stoffen waren mogelijk bedoeld om haar te versuffen tijdens haar tocht de berg op, of ze speelden een rol bij verschillende rituelen.
“Je kunt de stukjes cocabladeren op haar lippen zien,” vertelt Reinhard. “En ze heeft een prop [cocabladeren] in haar mond.”
Inheemse bevolkingsgroepen in de Andes consumeren al honderden jaren lang cocabladeren. De natuurlijk groeiende plant werkt tegen hoogteziekte en mensen die tochten maakten de bergen in, deden vaak een prop coca in hun wang om erop te kauwen.
Guerrero en de Maagd van Llullaillaco
Zowel bij de voetballer uit de eenentwintigste eeuw als bij de mummie uit de zestiende eeuw werden tijdens tests sporen van het metaboliet benzoylecgonine gevonden. Dat hielp Guerrero bij zijn zaak.
Archeoloog Charles Stanish, executive director van het Institute for the Advanced Study of Culture and the Environment van de Amerikaanse University of South Florida, trad als getuige op voor Guerrero nadat een Braziliaanse biochemicus, een bekende van Guerrero, de voetballer te hulp schoot.
Stanish vertelt dat het zijn taak was om te bewijzen dat een persoon positief kan testen op cocaïne, zonder de illegale drugs te hebben genomen.
“En dan is het nogal overtuigend als je een vijfhonderd jaar oude mummie hebt die positief test op cocaïne, maar leefde voordat cocaïne bestond,” vertelt hij.
De cocaïne-alkaloïde, het belangrijkste actieve ingrediënt in cocabladeren, werd pas in de negentiende eeuw geïsoleerd en tot medicijn verwerkt.
Stanish voerde ook een antropologisch argument aan voor Guerrero en legde uit dat cocabladeren nog steeds zeer geaccepteerd zijn in de Zuid-Amerikaanse cultuur.
“Ik heb uitgelegd dat cocathee zelden wordt gemaakt van alleen cocabladeren. Er gaat ook heel veel suiker in, waardoor je de coca niet meer proeft. De stof wordt tegenwoordig ook veel gebruikt in de trendy cuisine in Lima,” vertelt hij. Hij voegt eraan toe dat het overal in zit, van brood tot snoep.
Guerrero is niet de eerste die positief testte op cocaïne na het naar eigen zeggen drinken van cocathee. Er zijn volksstammen mensen, van piloten tot toeristen die zich moesten verantwoorden na een schijnbaar onschuldig tripje naar Peru. Voor Stanish is het een voorbeeld van een cultureel misverstand over het gebruik van coca.
Na een rechtszaak van enkele dagen en een laatste zitting bij het Zwitserse Bundesgericht werd de schorsing van Guerrero tijdelijk opgeheven zodat hij tijdens het WK kan spelen terwijl het gerecht zijn zaak heroverweegt.
