Iran telt 22 Werelderfgoederen en honderden andere historische oorden van internationaal cultureel belang, van uitgestrekte Perzische paleiscomplexen tot kleinere religieuze heiligdommen van een ongekend verfijnde architectuur. De ruïnes van de oude hoofdsteden Pasargadae en Persepolis stralen nog altijd de grootse pracht uit van de rijken waarin ze werden gebouwd, terwijl de innovatieve infrastructuur die deze oude woestijnsteden verzorgde, nog altijd water aanvoert. Miljoenen pelgrims bezoeken de monumenten van de sjiitische islam in Iran en hele steden zijn vanwege hun historische belang als Werelderfgoed erkend.
Daarom ook lokte een reeks tweets van de Amerikaanse president Trump, met de waarschuwing dat de VS ook cultuurhistorische monumenten in Iran zou kunnen aanvallen, onder cultuurhistorici felle kritiek uit.
De bescherming van cultureel erfgoed is vastgelegd in het Haagse Cultuurgoederenverdrag van 1954 en in de Overeenkomst inzake de bescherming van cultureel en natuurlijk erfgoed van de UNESCO, in 1972 in Parijs – internationale verdragen die ook door de VS en Iran zijn ondertekend.
Volgens veel kenners heeft de verdragstekst van de Haagse Conventie van 1954 zijn oorsprong in een eerder en uitgesproken Amerikaans document dat op het hoogtepunt van de Amerikaanse Burgeroorlog door president Abraham Lincoln werd ondertekend. Volgens deze Lieber Code moeten tijdloze kunstwerken, bibliotheken, wetenschappelijke verzamelingen en kostbare wetenschappelijke instrumenten als telescopen en ook ziekenhuizen te allen tijde worden beschermd tegen mogelijke beschadiging, zelfs als ze zich binnen vestingen bevinden, worden belegerd of onder vuur liggen.
Tot de belangrijkste archeologische vindplaatsen in Iran behoren de ruïnes van Pasagardae en Persepolis, oude hoofdsteden van het Perzische Rijk die ook tweeduizend jaar na dato nog altijd de grandeur en de artistieke uitdrukkingskracht van dit rijk uitstralen. Ook de oude steden Yazd en Shushtar getuigen van de vindingrijkheid van werktuigbouwkundigen in de oudheid, die gedurende millennia gebruikmaakten van waterkracht om woestijnsteden van water te voorzien. De meertalige inscriptie van Behistun, waarin de overwinning van de Perzische keizer Darius I op zijn vijanden wordt herdacht, wordt wel vergeleken met de Steen van Rosetta. Dan zijn er nog de religieuze monumenten, van de magnifieke en verfijnde Vrijdagmoskee van Isfahan en de contemplatieve ruimten van het Soefi-heiligdom van sjeik Safi al-Din tot het zevende-eeuwse christelijke Klooster van Sint-Taddeüs – die allemaal getuigen van de rijke diversiteit die ooit in het hart van westelijk Azië floreerde.
Tegenover verslaggevers aan boord van Air Force One herhaalde Trump vorige zondag zijn dreigement om cultuurgoederen in Iran aan te vallen en stelde hij de geldigheid van de Haagse Conventie van 1954 ter discussie: “Iran mag wel onze mensen martelen en verminken, het mag bermbommen gebruiken en onze mensen opblazen, en dan mogen wij hun cultuurmonumenten niet aanraken? Zo werkt het niet.” (Bij het ter perse gaan van dit artikel heeft president Trump nog niet expliciet toegelicht welke van de Iraanse cultuurgoederen hij eventueel tot doelwit zou verklaren.)
Er zijn goede redenen voor de expliciete bescherming van cultureel erfgoed in tijden van oorlog: deze fysieke voorwerpen en monumenten getuigen van de waarden van een gemeenschap of cultuur en zijn van cruciaal belang voor de cohesie en continuïteit van die gemeenschap of cultuur. Het verwoesten van cultuurgoed is dan ook een misdaad tegen de menselijke identiteit.
Dat was ook de reden waarom Islamitische Staat zich expliciet richtte tegen monumenten van de islamitische stromingen die de terreurgroep bestreed. Daarom ook namen Servische troepen de Nationale Bibliotheek van Bosnië-Herzegovina in Sarajevo onder vuur. Onlangs nog werden we eraan herinnerd hoe hartverscheurend dit soort verliezen zelfs in vredestijd kunnen zijn, door de verwoestende branden in de Notre-Dame van Parijs en het Nationaal Museum van Brazilië.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com.
