De babydinosauriër leek op het punt te staan uit zijn ei te breken, want hij lag in een zó strakke houding opgerold dat hij zijn kopje tussen zijn tenen had gestoken. Maar door onbekende oorzaak werd het ei onder een laag aarde begraven voordat het niet-uitgekomen jong zijn eerste ademteug kon nemen en bleef het tientallen miljoenen jaren lang perfect bewaard in de grond liggen, in een gebied dat nu in het zuiden van China ligt.
Een medewerker van de steenmijnbouwfirma Yingliang Group had het ei al in 2000 ontdekt, maar het zou nog vijftien jaar duren voordat iemand door een barst in de eierschaal een paar fragiele botjes zag liggen en zich realiseerde hoe belangrijk de vondst was.
Zoals wetenschappers deze week in het tijdschrift iScience berichten, ligt onder de met kleine putjes bezaaide eierschaal een van de meest complete dinosauriërembryo’s die ooit zijn ontdekt.
‘Ik kon mijn ogen niet geloven, omdat hij zo perfect bewaard is gebleven,’ zegt medeauteur Darla Zelenitsky, een paleontologe van de University of Calgary die is gespecialiseerd in dinosauriërembryo’s.
De jonge dinosauriër, die de bijnaam ‘Baby Yingliang’ heeft gekregen, is afkomstig uit sedimenten die ongeveer zeventig miljoen jaar geleden werden afgezet, hoewel de exacte ouderdom van het gesteente nog niet bekend is. Het embryo is afkomstig van een dier uit de dinosauriërgroep van de oviraptorosauriërs: theropoden met een snavelachtige bek die nauw verwant zijn aan de moderne vogels en tussen de 130 en 66 miljoen jaar geleden leefden. Deze wezens hadden talloze kenmerken met moderne vogels gemeen en de embryo voegt daar nog eentje aan toe: de welbekende houding die kuikens aannemen als ze op het punt staan uit hun ei te breken.
Lees ook: Zeldzaam kuikenfossiel gevonden in rots uit dino-tijdperk
‘Het is opmerkelijk om een inkijkje te krijgen in de allereerste levensfases van een dier dat ruim zeventig miljoen jaar geleden heeft geleefd,’ schrijft Lindsay Zanno, hoofd paleontologie van het North Carolina Museum of Natural Sciences en onderzoeker aan de NC State University, in een e-mail. ‘Het bewijs dat vogels de nog levende afstammelingen van de theropode dinosauriërs zijn, is inmiddels overweldigend.’
Opgevouwen in het ei
Het opmerkelijke ei werd in 2015 herontdekt toen werknemers van de Yingliang Group de fossielen classificeerden die in de loop der tijd door medewerkers van het bedrijf waren gevonden, met het doel om ze te exposeren in een nieuw natuurhistorisch museum. Het gebarsten ei is iets langer dan een struisvogelei maar heeft meer de vorm van een pil. De eierschaal was gebarsten, waardoor een werknemer een paar stukjes bot kon zien liggen.
‘Op dat moment besefte hij dat er misschien wel een embryo in het ei zou kunnen zitten,’ zegt Waisum Ma, doctoraalonderzoekster aan de University of Birmingham in Groot-Brittannië en een van de auteurs van het nieuwe onderzoek.
Een preparateur verwijderde zorgvuldig één zijde van de gefossiliseerde eierschaal en ontdeed het ei van de sedimenten waarmee het was opgevuld. Al snel was een jonge dinosauriër te zien die in opgerolde vorm was gestorven. Toen het bedrijf het belang van de vondst inzag, nam het contact op met de hoofdauteur van de nieuwe studie, Lida Xing van de China University of Geosciences te Beijing (CUGB), die een team begon samen te stellen om de gedetailleerd bewaard gebleven babydino te bestuderen.
Hoewel er veel dinosauriëreieren zijn gevonden, worden daarin zelden embryo’s aangetroffen – laat staan goed bewaard gebleven embryo’s. ‘Het gaat meestal om een wirwar van botjes op de bodem van een ei,’ zegt Matthew Lamanna, een paleontoloog van het Carnegie Museum of Natural History in Pittsburgh die geen deel uitmaakte van het onderzoeksteam.
Tot nu toe zijn er nog maar twee bijna complete embryo’s van oviraptorosauriërs gevonden, zegt Ma. Ze herinnert zich dat ze bij zichzelf ‘Wow!’ dacht toen ze de eerste foto’s van het fossiel onder ogen kreeg. ‘Dit is de beste dinosauriërembryo die ik ooit heb gezien!’ Slechts een paar delen van het skeletje leken te ontbreken, vertelt zij, waaronder een voorpootje en een gedeelte van de staart.
Lees ook: Fossiel van kleinste dinosaurus ooit gevonden in barnsteen
Bij andere fossielen hebben wetenschappers gebruik gemaakt van CT-scans om botjes binnenin een ei in beeld te brengen. Maar het type sediment waarmee het ei was opgevuld, maakte het voor de onderzoekers lastig om de botjes te onderscheiden van het opvullende gesteente. Toch was het team in staat om het blootgelegde oppervlak van het fossiel te bestuderen en te vergelijken met de twee andere embryo’s van oviraptorosauriërs die tot nu toe zijn gevonden.
Het kopje van Baby Yingliang ligt langs de buik, waarbij de knieën zijn gebogen op de plek waar de piepkleine voorpootjes hadden moeten liggen. De gekromde ruggenwervel ligt aan het ene uiteinde van het ei, waar een gat wijst op een luchtzakje dat al lang is verdwenen. Al deze kenmerken zijn identiek aan die van moderne kippenembryo’s, die zich in de loop van hun ontwikkeling helemaal oprollen, waardoor hun kopje uiteindelijk onder de rechtervleugel komt te liggen. Deze opeenvolging van oprolhoudingen is voor een embryo van groot belang voor een geslaagde uitbraak uit de eierschaal.
Hoewel Baby Yingliang niet zo strak ligt opgerold als een kippenkuiken dat op het punt staat uit zijn ei te breken, ‘komt hij er aardig in de buurt,’ zegt Zelenitsky. De iets andere positie van de twee eerder gevonden embryo’s van oviraptorosauriërs kan een weerslag zijn van de verschuivende houdingen die de embryo’s gedurende hun ontwikkeling aannemen. Volgens het team kan het oprolgedrag van vogelembryo’s miljoenen jaren terug in het verleden worden gevolgd, helemaal tot aan de ‘kuikens’ van oviraptorosauriërs.
Vogelgedrag
De vondst is de zoveelste die wijst op de grote variëteit aan gedragingen en fysieke kenmerken die door theropode dinosauriërs aan moderne vogels zijn doorgegeven. Onlangs nog is het fossiel van een oviraptorosauriër gevonden die als een broedende vogel op haar nest eieren zat. Hoewel het ‘vogelgedrag’ van Baby Yingliang dus niet verrassend is, zijn dit soort fossielen volgens Lamanna van doorslaggevend belang om de kronkelwegen van de evolutie goed te kunnen doorgronden.
‘We kunnen speculeren tot we een ons wegen,’ zegt hij. Maar zonder fossielen die onze hypotheses bewijzen, blijven deze vroege gedragingen pure speculaties.
Lees ook: De eerste vogels: Elke vogel is een dino
Volgens paleontoloog Timothy Rowe van de University of Texas in Austin, die geen deel uitmaakte van het onderzoekteam, zou het nu beschreven fossiel zelfs nog meer aanwijzingen kunnen opleveren voor de evolutie van de moderne vogels. Zo is de overgang van voorpoten naar vleugels die lang genoeg zijn om mee te vliegen, een cruciale stap in de evolutie van moderne vogels. Maar het is nog altijd niet duidelijk hoe deze aanpassing zich bij de dinosauriërs precies heeft afgespeeld (en hoe vaak). Aanwijzingen voor deze evolutionaire veranderingen kunnen volgens Rowe vooral in de vroegste levensfasen van dieren worden gevonden. ‘Ze ontvouwen zich binnenin het ei.’
De grote uitdaging is het feit dat zulke perfect bewaard gebleven embryo’s zeer zeldzaam zijn, waardoor het volgens Ma moeilijk blijft om definitieve conclusies te trekken. Maar daar zou binnenkort verandering in kunnen komen: medewerkers van de steenmijnbouwfirma die Baby Yingliang hebben ontdekt, hebben op dezelfde vindplaats talloze andere fossielen gevonden. ‘Dus zouden er nog meer embryo’s kunnen opduiken,’ zegt zij. En die fossielen zouden nieuwe inzichten kunnen opleveren in de evolutie van de ontelbare vogels die onze planeet al vliegend, zwevend en waggelend bevolken.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
