Op een warme voorjaarsnacht in de Australische kuststad Townsville stappen twee wetenschappers in een kano op de Ross River. Met een camera op schoot en een verrekijker in de hand banen Eric Nordberg, ecoloog aan de Australische University of New England, en Don McKnight, bioloog bij La Trobe University in Australië, zich een weg door het water. Al snel zien ze iets vreemds: Krefft’s spitskopschildpadden (Emydura krefftii) liggen te baden in het maanlicht, zoals ze ook overdag doen in de zon.

Wanneer ze na die avond in 2017 wat rondvragen, komen ze erachter dat ze getuige zijn geweest van een bijzonder verschijnsel: andere wetenschappers blijken niet op de hoogte van dit nachtelijke gedrag, en onderzocht is het ook nog niet. Nordberg en Don McKnight voelen zich geroepen zich te buigen over dit schildpaddenmysterie.

Opwarmen op de kant

Zes jaar later heeft hun toevallige ontdekking geleid tot een publicatie in Global Ecology and Conservation. Uit het onderzoek blijkt niet alleen dat schildpadden over de hele wereld aan ‘maanbaden’ doen, maar ook dat het ons wellicht kan helpen begrijpen hoe de bedreigde reptielen omgaan met de opwarming van de aarde.

Zoetwaterschildpadden zijn koudbloedige dieren: ze kunnen hun lichaamstemperatuur niet aanpassen. Om toch op te warmen, zoeken ze hun heil net buiten het water op bijvoorbeeld rotsen en boomstammen.

Komt het nachtbaden vaker voor bij schildpadden?

In 2019 deden Nordberg en McKnight een oproep aan collega’s wereldwijd om het nachtelijke ritueel te observeren en hun data te delen. Met succes: onderzoekers van over de hele wereld verzamelden bijna negenhonderdduizend foto’s van 29 verschillende soorten, waarin zeven van de elf families van zoetwaterschildpadden waren vertegenwoordigd.

Bij dertien soorten, binnen zes families, werd het nachtbaden geobserveerd. Sterker nog, deze schildpadden baadden langer in het maanlicht dan dat ze overdag in de zon lagen. ‘Het lijkt erop dat veel schildpadden dit gedrag vertonen, en dat het simpelweg nog nooit wetenschappelijk was vastgesteld,’ zegt McKnight. ‘Dat is best cool.’

Maanbaden rond de evenaar

De volgende uitdaging was het uitvogelen van de waaromvraag. Het lukte de twee onderzoekers om factoren als maanfasen, wind en bloedzuigers uit te sluiten. McKnight en Nordberg zagen ook schildpadden baden in de buurt van – en soms zelfs boven op – krokodillen. Een manier om roofdieren op afstand te houden, is het nachtbaden daarmee in elk geval niet.

In het omvangrijke onderzoek bleken alleen de schildpadden in tropische en subtropische gebieden ’s nachts te baden, veelal rond de evenaar. Dit zou erop kunnen wijzen dat schildpadden niet alleen zonne-, maar ook nachtbaden om hun lichaamstemperatuur te reguleren.

Waarom vertonen schildpadden dit gedrag?

Rosie Kidman, student aan de Australische James Cook University, besloot deze theorie te toetsen. Ze ving 25 Krefft’s spitskopschildpadden in de Ross River en bracht de dieren naar een laboratorium. Hier observeerde ze hoe de dieren zich gedroegen bij lagere en hogere temperaturen dan ze gewend waren.

Hoewel Kidman dacht dat de reptielen zowel hoge als lage watertemperaturen liever zouden vermijden, bleek dat schildpadden ’s nachts meer baadden wanneer het water warmer was dan normaal.

Dit wijst er mogelijk op dat het nachtbaden juist een manier is om af te koelen als het water warm is: maanlicht, in feite niks meer dan zwak gereflecteerd zonlicht, straalt immers geen warmte uit. ‘Nogal tof. Want dit is het tegenovergestelde van wat de schildpadden overdag doen,’ zegt McKnight.

Wat vertelt maanbaden over klimaatverandering?

Het onderzoek naar nachtbaden kan ons een beter begrip geven van hoe schildpadden zich zullen aanpassen aan de opwarming van de aarde door klimaatverandering. Extra relevant, omdat het onderzoek van Kidman erop wijst dat zoetwaterschildpadden bewust warmte meer vermijden dan voorheen gedacht, mogelijk door het hoge gezondheidsrisico van een te warm lichaam.

Recent onderzoek voorspelt namelijk dat het opwarmende klimaat, in het bijzonder hittegolven, een groot aantal koudbloedige dieren zoals schildpadden fataal kunnen worden. De ontdekking van de nachtbadende schildpadden is dus een belangrijk signaal, zegt McKnight. ‘Het geeft echt aan hoe belangrijk het is een diersoort te blijven onderzoeken. Zelfs al denken we deze al goed kennen.’