Deze oude bomen hebben een verhaal te vertellen

24 maart 2016

Er leven meer dan 3 biljoen bomen op de planeet aarde en we kennen slechts een klein deel van hun verhalen. Vanzelfsprekend zijn alle bomen belangrijk - ze maken de lucht schoon, zijn een thuis voor gevederde en pluizige vrienden, leren kinderen (en wie maar wil) hoe ze moeten klimmen - maar sommige bomen hebben dit al veel langer gedaan dan anderen. Kokerbomen bijvoorbeeld, kunnen wel 300 jaar oud worden, eiken leven wel duizend jaar en een bristlecone pine en taxus kunnen duizenden jaren oud worden.

Grote westelijke rode ceder van Gelli Aur, een Thuja plicata, staat in Llandeilo, Carmarthenshire in Wales. Het arboretum van Gelli Aur (gouden bos) bevat een indrukkende selectie van oude bomen, maar geen een is zo magnifiek als de westelijk rode ceder met de vele stammen, waarvan men denkt dat hij in 1863 is geplant.

De fotografe Beth Moon begon in 1999 om enkele van deze meer doorleefde bomen vast te leggen. Ze koos specifiek die exemplaren uit die 'uniek waren in hun uitzonderlijke grootte, overlevering of folklore'. En het werd een zoektocht. “Zoveel van onze oude bomen zijn gekapt.”, zegt ze. “Zodat je zonder gecoördineerde inspanningen je er niet een zou kunnen vinden.”

Woestijnroos, Adenium obesum, in Socotra, Yemen Socotra’s ’flessenbomen’ zijn de meest bijzondere bezienswaardigheden in het buitenaardse landschap. Leerachtig en bolvormig lijken ze net kleine baobabs, met opgezwollen stammen en dikke knolvormige wortels die weinig grond nodig lijken te hebben, als ze de harde rotsen induiken. Hun bloesem leverde ze hun poëtische naam op: woestijnroos.

Ze vond sommige van haar onderwerpen door onderzoek en ontdekte andere door tips van vrienden en enthousiaste reizigers. Ze begon in Groot-Brittannië en trok vervolgens door de Verenigde Staten, het Midden-Oosten en Azië om eiken te vinden die naar een koningin zijn genoemd en baobabs in de vorm van een theepot.

Majesteit, een Engelse eik, Quercus robur, in Nonington, Kent, Engeland Een van de grootste maagdelijke, of ongesnoeide, eiken in heel Europa staat in een privétuin in Kunt. Vermoedelijk is hij meer dan 400 jaar oud en heeft deze aristocratische boom een omvang van meer dan 12 meter. Op een gegeven moment brak er een grote tak af aan de noordkant van de boom en liet het een gat achter dat de enorme ruimte in de holle stam onthulde.

“Soms was de reis al de helft van de lol.”, zegt Moon naar aanleiding van een boom in Madagaskar die uitzonderlijk lastig te vinden was. “Hij was zo groot dat je zou denken dat hij op zou vallen. Op het laatst schoot een lokaal stamhoofd ons te hulp. Hij reed met ons mee en gaf de route aan om bij de boom te komen. De mensen uit het dorp waren zo geïntrigeerd dat ze achter de jeep aankwamen en in het veld zaten te kijken terwijl ik foto's maakte.”

Laan van de baobabs, Adansonie grandidieri, in Morondava, Madagaskar Deze baobabs kunnen een hoogte van 30 meter halen en zijn te vinden op het eiland Madagaskar waar ze renala heten, Malagassisch voor ’moeder van het woud’. De bomen in deze groep zijn naar schatting 800 jaar oud. Droevig genoeg zijn deze 20 baobabs alles wat er over is, van wat ooit een dicht tropisch woud was. Sinds 2007 heeft deze laan de beschermde status gekregen.

Een deel van wat haar zo intrigeert aan deze bomen, die ouder zijn dan vele van onze meest gewaardeerde instellingen, is wat ervoor zorgt dat ze blijven bestaan. “Ik ben altijd verbaasd over wat deze bomen kunnen weerstaan en hoe ze zich aanpassen aan heftige omstandigheden. Sommige oude bomen worden hol naarmate dat ze ouder worden als een overlevingsstrategie. De boom kweekt een luchtwortel in het midden van de stam die van binnen naar buiten blijft groeien.” In haar boek Oude Bomen: Portretten van Tijd. Ze legt uit dat deze exemplaren “betere genen hebben waardoor ze hebben kunnen overleven door de eeuwen heen, ondanks ziekte en andere onzekerheden.”

De taxus van Crowhurst, Taxus baccata, in Surrey, Engeland Tussen de grafzerken in een kerkhof in Crowhurst staat een eeuwenoude taxus met een omvang van ruim 9 meter. De boom is naar schatting ouder dan 1.500 jaar. Toen de dorpsbewoners de stam uitholden in 1820 vonden ze er een kanonskogel, een overblijfsel uit de Engelse brugeroorlog. De boerderij tegenover de kerk is waarschijnlijk het beoogde doel geweest, vanwege de onwrikbare royalistische overtuigingen van de bewoner.

Diezelfde volharding spreekt ook uit haar foto's, die ze maakt met haar Pentax grootbeeldcamera. Ze drukt haar negatieven af op zwaar katoenen aquarelpapier, gecoat met een platina en palladium metaaltinctuur. Dit procedé drukt het beeld echt in de vezels van het papier, met als resultaat een beeld dat de tand des tijds zal doorstaan, zonder angst voor vervagen.

Kapokboom, Ceiba pentandra, in Palm Beach, Florida “Kapokbomen van dit formaat staan meestal middenin het regenwoud, maar deze vond ik op een privélandgoed in Florida.” “Ik zag er eerst een plaatje van in een boek uit de jaren 1940, met een onderschrift dat hij in Palm Beach stond. Toen ik de huidige boom vergeleek met het plaatje, kon ik duidelijk zien dat de stam flink is uitgedijd in de afgelopen 60 jaar. De wortels steken nu meer dan 3,5 meter boven de grond uit.” (Het bankje aan de linkerkant geeft een gevoel van de afmetingen.)

Veel van de echte afgebeelde bomen gaan echter zware tijden tegemoet. “Kokerbomen sterven door gebrek aan water in Namibië. Drakenbloedbomen zijn er steeds minder en staan op de lijst van bedreigde soorten, en drie soorten baobabbomen staan al als bedreigd op de rode lijst van het IUCN.” zegt Moon. “Het verdwijnen van echte oude oerbossen is wellicht een van de ernstigste milieukwesties vandaag de dag.”

De Ifaty theepot, Adansonia za, in Toliara, Madagascar Deze baobab, die in een klein natuurgebied groeit in Ifaty aan de westkust van Madagaskar, lijkt bizar veel op een theepot, dus heeft de lokale bevolking hem die bijnaam gegeven. Men denkt dat de boom 1.200 jaar oud is. De stam van de theepot van Ifaty is bijna 14 meter in omtrek en kan meer dan 118.000 liter water opslaan.

Moon denkt met plezier terug aan haar jeugd en herinnert zich een eik met een comfortabel hoekje, waar ze vele middagen doorbracht. “Ik heb me altijd op een dieper niveau verbonden gevoeld met bomen.” zegt ze. Er is niet veel veranderd. Terwijl ze aan dit project werkte, “kon ik onder veel van de bomen kamperen die ik fotografeerde. Slapen in het wierrookbomenbos op het eiland Socotra, of in de zoutpannen van de Kalahari onder de gigantische baobabbomen in Botswana was een onvergetelijke ervaring. Ik heb me nooit bruisender en levendiger gevoeld.”

Kokerboom, Aloe dichotoma, Keetmanshoop, Namibia Het kokerbomenbos in het zuiden van Namibië is dé plek van een spectaculaire verzameling van de vreemdste bomen ter wereld, waarvan sommige wel drie eeuwen oud zijn. Als we strikt zijn, dan zijn het eigenlijk aloë vetplanten die wel 10 meter hoog kunnen worden. De Bosjesmannen en Hottentotstammen gebruikten de holle takken van deze planten als pijlenkokers. Het bos werd een Namibisch nationaal monument in 1995.

Ze hoopt het gesprek op gang te brengen over deze schatten van bomen, door haar verwondering te delen. Het is onderdeel van het kunstenaarschap, vindt ze, om je passie om te zetten in kunst en dialogen, activiteiten en bewondering aan te jagen.

Rilke’s Bayon, Tetrameles nudiflora, in Ta Prohm, Siem Reap Province, Cambodia Vandaag de dag staat de boeddhistische tempel van Ta Prohm uit de late 12e eeuw er half ingestort bij, tussen de bossen en boerenland. Het gebouw wordt overwoekerd door en enorme Tetramele die met zijn slangachtige wortels de oude stenen uit elkaar drukt in een wanhopige poging om de grond te bereiken. De tempel is een markant voorbeeld van wat een ongetemd tropisch woud doet met zelfs het machtigste monument zodra de mens zich terugtrekt.