Op 10 december 1815 werd Augusta Ada Byron geboren in Londen, als dochter van de Engelse dichter Lord Byron en zijn vrouw Annabella Milbanke. Dat het meisje, dat na haar huwelijk door het leven ging als Ada Lovelace, de geschiedenisboeken in zou gaan als de eerste computerprogrammeur, was destijds verre van vanzelfsprekend.
In het begin van de negentiende eeuw werden jonge meiden meestal klaargestoomd voor een leven als moeder en huisvrouw. Dat een vrouw zich met wiskunde bezighield, was hoogst ongebruikelijk. Maar de moeder van Ada, die na een huwelijk van nog geen jaar scheidde van haar man, zag dat anders. En terecht: haar dochter zou een glansrijke carrière hebben.
Programmeren voor een computer die niet bestaat
Een van de mentoren van Ada Lovelace in die tijd was Mary Fairfax Somerville. De Schotse wetenschapper gaf Ada niet alleen wiskundeles, maar stelde haar ook voor aan Charles Babbage. Ada raakte al snel bevriend met de wiskundige, die op dat moment professor was aan de University of Cambridge.
Babbage is vooral bekend als bedenker van de voorganger van de moderne computer: de Difference Engine en de Analytical Engine. Volgens de schetsen van Babbage zouden deze geautomatiseerde rekenmachines ingewikkelde wiskundesommen kunnen oplossen en de uitkomsten daarvan uitschrijven. Vooral de Analytical Engine bevatte onderdelen van de moderne computer, zoals een geheugen en processor.
Er was echter een probleem: bedenken hoe zo’n machine werkt was één ding, maar hem daadwerkelijk bouwen bleek nog een stuk ingewikkelder. De computers van Babbage werden nooit geproduceerd, maar dat weerhield Ada Lovelace er niet van om een programma voor de Analytical Engine te bedenken.
Ada Lovelace, van vertaler tot programmeur
De Italiaanse ingenieur Luigi Menabrea woonde een presentatie bij van Babbage over de Analytical Engine en vatte de werking ervan later samen in een essay. Babbage vroeg vervolgens aan Ada of zij de tekst naar het Engels kon vertalen. Dat deed ze, maar daar bleef het niet bij. Volgens de wiskundige, die inmiddels getrouwd was met de graaf van Lovelace, was het essay onvolledig. En dus voegde ze haar eigen aantekeningen toe.
In haar notities beschreef Ada Lovelace hoe de Analytical Engine geprogrammeerd zou kunnen worden om instructies te volgen. Ze zag halverwege de negentiende eeuw al in dat computers veel meer zouden kunnen dan alleen rekensommen oplossen. Met andere woorden: ze schreef een computerprogramma voor een computer die alleen nog op papier bestond.
Wat is het Lovelace-effect?
Hoewel Lovelace de enorme potentie en mogelijkheden van computers voorzag, beschreef ze ook de gebreken van de techniek. ‘De Analytical Engine maakt zelf niets nieuws, het doet wat wij het opdragen. Het kan analyses uitvoeren, maar heeft geen vooruitziende kracht,’ schreef ze in haar notities over de uitvinding van Babbage.
Haar visie op de beperkingen van de eerste computer worden later ook wel de Lovelace objection genoemd. Inmiddels zijn de mogelijkheden van de computertechniek enorm gegroeid en is kunstmatige intelligentie een onderdeel geworden van ons dagelijks leven. Sommige wetenschappers spreken nu ook van het Lovelace-effect wanneer mensen creatieve eigenschappen aan computers toewijzen. Bijvoorbeeld wanneer ChatGPT een sinterklaasgedicht voor je schrijft.
Ada Lovelace zou de verdere ontwikkeling van de eerste computer niet meer meemaken. Ze stierf op 27 november 1852 aan de gevolgen van kanker, op 36-jarige leeftijd. Maar haar bijdragen aan de computerwetenschap zijn niet vergeten: op elke tweede dinsdag van oktober worden de verdiensten van vrouwen in techniek en wetenschap gevierd tijdens Ada Lovelace Day.
Meer lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang wekelijks de favoriete verhalen van de redactie in je mail.
