Als je na een lange dag werken op de bank neerploft, kun je nogal geradbraakt zijn. Tegenwoordig dient het als fraaie beeldspraak voor volledig uitgeput zijn, maar waar komt de kreet eigenlijk vandaan? We verklappen alvast: de herkomst is nogal luguber.
Radbraken als wrede doodstraf
Je geradbraakt voelen is afgeleid van radbraken. Dit was een van de wreedste doodstraffen die in de Middelleeuwen werden opgelegd om de allerzwaarste misdadigers terecht te stellen. Het was een zeer mensonterende en gruwelijke lijfstraf.
Leestip: Waar komt de uitdrukking ‘rijke stinkerd’ vandaan?
Je onderging dat lot als volgt: de veroordeelde werd op een kruisvormige bank met 5 armen of rad gebonden waarbij de armen en benen werden gespreid. De beul gebruikte een zwaar voorwerp – zoals een koevoet of stang – om de ledematen kapot te slaan.
De veroordeelde onderging vaak 7 tot 8 slagen – waarbij de achtste slag op het hart was gericht. Die laatste zou de genadeklap zijn en moeten leiden tot de dood, maar dat was niet altijd het geval. Er zijn verhalen bekend van veroordeelden die de laatste slag overleefden en nog dagen moesten lijden voordat ze stierven aan hun verwondingen. Had je ‘geluk’? Dan werd deze lijdensweg je bespaard en werd je onthoofd.
Voer voor de vogels
Na deze vreselijke martelmethode werden de verbrijzelde ledematen door de spaken van het rad geweven en werd het wiel in een paal gehesen. Op deze manier werd de veroordeelde een prooi voor vogels, en werd er een duidelijke boodschap overgebracht: de executie gold als afschrikwekkend voorbeeld voor het volk.
Leestip: Werd er echt zo veel gemarteld in de Middeleeuwen?
Er was overigens niet één specifiek draaiboek voor het radbraken – in de bronnen komen verschillende varianten aan bod. Soms werd het rad zelf ingezet om te verwonden of werd een veroordeelde pas na overlijden aan een rad gebonden en omhoog gehesen. Maar hoe je het ook wendt of keert: het was een verschrikkelijk luguber lot.
1775: het laatste Nederlandse radbraken
Ook lang na de Middeleeuwen werden nog twee Nederlanders ter dood gebracht met behulp van het rad. In mei 1775 vond er in Bentelo, een dorp in Twente, een dubbele moord plaats. Klaas Annink, zijn vrouw Aarne en zoon Jannes brachten crimineel Pompen Hendrik en kousenverkoper Willem Stint om het leven. Algauw werd het drietal beschuldigd van moord.
Leestip: 4 hardnekkige fabels over de Middeleeuwen ontkracht
Ze werden ondergebracht in de gevangenis van Oldenzaal en uiteindelijk op wrede manier ter dood veroordeeld. Aarne werd gewurgd aan de wurgpaal en Klaas en Jannes werden geradbraakt. Ze bleken de laatste Nederlanders die dit vreselijke lot ondergingen. Dus voel jij je de volgende keer geradbraakt? Dan weet je dat het alleen maar kan meevallen.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
