We hoeven je waarschijnlijk niet uit te leggen wat een rijke stinkerd is, maar weet je ook waar die term vandaan komt? De exacte oorsprong is niet helemaal duidelijk, maar er zijn wel een aantal mogelijke verklaringen – en aan sommige zit een vreemd luchtje...

De rottingsgeur van de rijken

Zo zou de kreet afstammen van de begrafeniscultuur in de Middeleeuwen. Destijds kregen alleen rijke mensen een graf vooraan in de kerk toegewezen, dicht bij het altaar. Deze rustplaatsen bevonden zich onder de kerkvloer en waren niet altijd goed afgesloten, waardoor het er behoorlijk moet hebben gestonken.

Leestip: In de Middeleeuwen was zwaarlijvigheid een teken van succes

Onwaarschijnlijk, zeggen etymologen over deze verklaring. Er zijn geen bronnen uit de Middeleeuwen bekend waarin ‘rijke stinkerds’ aan bod komen. Daarnaast is de kans klein dat de rottingsgeur werkelijk in de kerk te ruiken was.

Bovendien werden niet alleen rijke mensen in de kerk begraven: aanvankelijk kreeg iedereen er een plek, met uitzondering van zelfmoordenaars en ongedoopte kinderen. Wel hing er een flink prijskaartje aan de voorste plekken in de kerk. Deze waren het populairst, aangezien werd geloofd dat de heiligheid van het altaar afstraalde op de overledenen.

Parfum en lekkere luchtjes

Een andere uitleg grijpt terug op de lichaamsgeur van mensen in de zeventiende en achttiende eeuw. Alleen rijken hadden de middelen om parfums te kopen en waren hierdoor duidelijk te onderscheiden van de armen, die vaak stonken. Er is een kans dat arbeiders zeiden dat mensen met geld smerig roken, uit minachting of jaloezie.

Leestip: Waarom kunnen we soms genieten van vieze geuren?

Toch snijdt ook dat verhaal geen hout. De bourgeoisie gebruikte parfum juist om vieze geurtjes te maskeren. Daarnaast is het onduidelijk of een sterke lichaamsgeur in deze tijd als sociaal onwenselijk werd gezien. Maar het belangrijkste tegenargument: de uitdrukking is nergens in de bronnen uit deze periode aangetroffen.

Belasting in het Romeinse Rijk

De uitdrukking wordt ook weleens in verband gebracht met het gezegde van de Romeinse keizer Vespasianus (7-79 n.C.): ‘geld stinkt niet’. Om de staatskas te spekken besloot hij belasting te heffen op urine uit openbare toiletten, een geliefd middel om wol mee te ontvetten. Zijn antwoord op de kritiek was: ‘Pecunia non olet’ (‘Geld stinkt niet’).

Leestip: Hoe gek waren Romeinse keizers?

Het is mogelijk dat de uitdrukking later is omgedraaid: geld stinkt en wie er veel van heeft dus ook. Maar ook dit is onwaarschijnlijk: ook voor de Romeinen geldt dat er in geschreven bronnen nergens wordt gesproken van rijke stinkerds.

De afkomst van rijke stinkerd

Dat gebeurde pas voor het eerst aan het eind van de negentiende eeuw. Het is mogelijk dat ‘stinkerd’ simpelweg als scheldwoord werd gebruikt, met ‘rijk’ ervoor geplaatst. In het verleden werd ‘stinker’ soms humoristisch gebruikt als alternatief voor aars. Dit leidde tot de ontwikkeling van het scheldwoord stinker(d), dat ‘rotzak’ of ‘ellendeling’ betekende.

De uitdrukking is vaak spottend bedoeld. Het is daarom niet ondenkbaar dat een welvarend persoon na verloop van tijd voor rijke stinkerd werd uitgemaakt. Bovendien zijn er vergelijkbare kreten bekend: in een tekst uit de zestiende eeuw werd iemand al een ‘vuijle stincker’ genoemd.

Leestip: Dit waren 4 van de machtigste koninginnen uit de Middeleeuwen

Daarnaast zou ‘rijke stinkerd’ ook een omkering kunnen zijn van ‘stinkend rijk’. In deze context fungeert ‘stinkend’ als een versterking en betekent het ‘heel erg’. Dit versterkende gebruik van ‘stinkend’ bestaat al eeuwenlang en zien we in verschillende bronnen terug. Zo schreef auteur Justus van Effen in 1734 over een man die ‘stinkend veul’ van een vrouw hield.

Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.