Let op: dit verhaal bevat beelden die als schokkend kunnen worden ervaren.
Wie heel vluchtig naar Rosalia Lombardo kijkt, zou niet zeggen dat ze al meer dan honderd jaar dood is (zie foto onderaan). Het ziet er eerder uit alsof ze vredig ligt te slapen: haar goudblonde haren worden bij elkaar gehouden met een grote strik, ze heeft een ontspannen uitdrukking op haar gezicht en door het glazen deksel van haar doodskist kun je elke wimper tellen. Het leverde haar de bijnaam ‘schone slaapster van Palermo’ op.
Het is niet moeilijk voor te stellen hoe haar vader nog een laatste keer de blonde pony uit haar gezicht streek voordat de kist permanent op slot ging en in de beroemde Kapucijnercatacomben in Palermo werd geplaatst.
Leestip: Dit bevroren Incameisje heeft na vijfhonderd jaar weer een gezicht
Hier in de kelder van de Santa Maria della Pace-kerk liggen naar schatting zo’n 1800 lichamen, mummies die veelal tot de hogere klassen behoorden – het balsemen was immers een kostbaar proces. Aanvankelijk kregen alleen broeders van de orde der kapucijnen er hun laatste rustplaats, maar het groeide in de loop van de eeuwen uit tot een statussymbool onder niet-geestelijken.
Taxidermist van de sterren
Het is niet alleen het gezicht van Rosalia dat er na al die jaren nog puntgaaf uitziet. Uit röntgenfoto’s blijkt ook de rest van haar lichaam nauwelijks te zijn aangetast door de tand des tijds: zowel de hersenen als de lever zijn goed bewaard gebleven. Ook werd een flesje in de kist aangetroffen dat mogelijk een middel bevat dat schimmelgroei tegen zou gaan.
De verantwoordelijke voor het uitzonderlijk goed bewaarde lichaam van Rosalia is Alfredo Salafia, een Siciliaanse taxidermist die een revolutionaire methode ontwikkelde om kadavers te conserveren. Vanaf 1900 kreeg hij toestemming om ook op niet-opgeëiste menselijke lijken te oefenen, bij wie hij een speciale vloeistof injecteerde.
In tegenstelling tot bij traditionele balseming bleven zijn lichamen intact, zonder geur of verkleuring. Salafia balsemde vele vooraanstaande Italianen, onder wie de invloedrijke politicus Francesco Crispi. Zijn beroemdste balseming was echter die van het kleine meisje dat nog geen twee jaar oud was toen ze in 1920 overleed.
Wetenschappelijk raadsel
Het uitzonderlijk goed bewaarde lichaam van Rosalia vormde jarenlang een wetenschappelijk raadsel. Er zijn wetenschappers die zeggen dat er geen sluitend bewijs is dat Salafia degene was die Rosalia heeft gebalsemd. Daarnaast zijn er vragen over haar werkelijke doodsoorzaak, hoe vaak haar kist is geopend voor onderzoek én het was lange tijd gissen naar de exacte samenstelling van chemicaliën die bij haar balseming werd gebruikt. Salafia heeft daar namelijk nooit openlijk uitsluitsel over gegeven. Hij overleed in 1933 en nam het geheim van haar balseming mee in het graf.
In 2007 werd in zijn archief echter een document gevonden waarin hij zijn geheime methode onthult. Volgens een publicatie uit 2009 in Virchows Archiv: European Journal of Pathology bestond Salafia’s beroemde balsemingvloeistof uit één deel glycerine, één deel formaldehyde verzadigd met zinksulfaat en zinkchloride, en één deel alcoholoplossing verzadigd met salicylzuur.
Leestip: 4 verrassende feiten over ijsmummie Ötzi
Dat vereiste slechts een eenvoudige injectie: bij voorkeur in de dijbeenslagader. Daarnaast onthulde zijn manuscript dat hij af en toe in ether verdunde paraffinewas onderhuids in het gezicht van de overledene bracht om de gelaatstrekken levendig te houden.
In 2023 stelden wetenschappers van de Universiteit van Florence dat Salafia’s formule mogelijk onjuist is overgeleverd. Zij ontdekten een rekenfout in de omzetting van gallons naar liters en wijzen erop dat slechts delen van zijn manuscript zijn gepubliceerd.
Bedreigende schimmels
De laatste jaren vertoont Rosalia Lombardo’s gezicht duidelijke tekenen van oxidatie: het wordt donkerder en krijgt een wasachtige structuur. Om verder verval te voorkomen is haar lichaam verplaatst naar een andere plek in de catacomben en haar originele kist in een luchtdichte glazen vitrine met stikstofgas gezet.
De boosdoener? Onderzoek wees uit dat de lucht in de catacomben vol zit met bacteriën en schimmelsporen. Schadelijk voor de bijna tweeduizend lichamen die er rusten – en voor de stroom bezoekers die zich, dag na dag, met stille fascinatie langs Rosalia’s glazen kist beweegt.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
