Een lichaam met een lengte van ruim 10 meter, een geschubde huid, een haaiachtige staart en een angstaanjagende rij tanden: aan het einde van het Krijt werden de oceanen bevolkt door mosasauriërs of maashagedissen.
Fossielen van deze prehistorische roofdieren zijn onder meer gevonden in de Verenigde Staten, Angola, Rusland en Japan. Maar de allereerste vondst die wetenschappelijk werd beschreven, werd gedaan in de achttiende eeuw in een mergelgroeve net buiten Maastricht.
Maastricht als paleontologische hotspot
‘Maastricht heeft een belangrijke rol gespeeld binnen de paleontologie,’ zegt paleontoloog Dylan Bastiaans. ‘De laatste periode van het Krijt, het tijdperk waarin alle dino’s uitsterven, wordt wereldwijd het Maastrichtien genoemd.’
Lagen uit deze periode liggen in de Maastrichtse mergelgroeve dicht aan het oppervlak, waardoor er de ene na de andere belangrijke vondst wordt gedaan. Het depot van het Natuurhistorisch Museum Maastricht puilt uit van de fossielen. Bastiaans trekt een paar willekeurige lades open. ‘Dit zijn zee-egels,’ zegt hij. ‘Daar liggen schildpadden. En deze zit vol met de tanden van mosasauriërs.’
De vondsten scheppen een beeld van hoe grote delen van Europa er vele miljoenen jaren geleden bij lagen. Waar nu Nederland en België liggen, bevond zich een warme, ondiepe binnenzee. ‘Het zat vol met kleurige vissen, haaien en alles wat je nu bijvoorbeeld rond de Bahama’s ziet,’ zegt Bastiaans. ‘Een van de roofdieren die daar rondzwom, was Mosasaurus of de maashagedis.’
Wat was de maashagedis?
Maashagedissen zijn geen dino’s, legt Bastiaans uit. Dinosauriërs zijn verwant aan krokodillen, schildpadden en vogels, maar Mosasaurus hoort evolutionair gezien in de hoek van de varanen, leguanen en slangen.
‘Mosasauriërs hebben een bijzondere evolutie doorgelopen,’ zegt Bastiaans. ‘Alle landdieren, inclusief mensen, stammen af van een gezamenlijke voorouder die uit de zee kwam. Maashagedissen waren de laatste grote groep van mesozoïsche reptielen die weer terug de zee in doken en zich aanpasten aan een leven onder water.’
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Dat gebeurde zo’n 100 miljoen jaar geleden, vertelt de paleontoloog. En binnen 30 miljoen jaar tijd – een oogwenk in de evolutionaire geschiedenis – domineerde de maashagedis het mariene ecosysteem. Tot de planetoïde insloeg. Want ja, dezelfde ramp die het einde betekende voor de dinosauriërs leidde ook tot het uitsterven van de maashagedis.
Mosasaurus Bèr
Bastiaans was op zijn vierde al kind aan huis bij het Natuurhistorisch Museum Maastricht. Bijna elke dag liep hij naar binnen; het personeel kende hem bij naam. Toen in 1998 het skelet van een Mosasaurus werd ontdekt, mocht hij als 7-jarige achter de schermen meehelpen bij het uitkrassen. ‘Ik krijg nog steeds kippenvel als ik deze schedel zie,’ zegt hij.
Hij had toen niet kunnen vermoeden dat hij 25 jaar later als paleontoloog zou meewerken aan de reconstructie van datzelfde dier. Het resultaat, een 3D-print van het 11 meter lange skelet van Mosasaurus Bèr, hangt nu als pronkstuk in het museum. Bezoekers maken selfies naast de bek vol dreigende tanden.
Wetenschappelijke waarde
Toch is de 3D-print meer dan alleen een publiekstrekker. Voor de reconstructie van het skelet werden scans van de botten van verschillende mosasauriërs gebruikt die door de jaren heen waren gemaakt in het ziekenhuis van Maastricht. ’s Avonds laat, wanneer er geen patiënten meer behandeld werden, werden de maashagedissen door de röntgen- en CT-scanners gehaald. Het leverde waardevolle informatie op.
‘Wanneer je een bot scant, krijg je precies te zien waar de hersenen, bloedvaten en zenuwbanen lagen,’ legt Bastiaans uit. Met die informatie konden hij en zijn collega’s een gedetailleerd beeld scheppen van de laatste momenten in het leven van Carlo, een compleet nieuwe soort mosasauriër die in 2012 werd ontdekt.
Het lot van mosasauriër Carlo
Door een confrontatie met een andere mosasauriër raakte Carlo ernstig gewond aan zijn gezicht. De infectie die volgde, werd hem waarschijnlijk fataal.
‘Toen Carlo stierf, zonk zijn lichaam naar de zeebodem. Om het karkas vormde zich een compleet ecosysteem, zoals je dat vandaag de dag ook ziet bij walvissen. We zien sporen van allerlei diersoorten die zich tegoed deden aan de resten van Carlo. Er groeiden algen op het skelet en zeeslakken aten die algen weer op.’
Wie kijkt naar het skelet van een maashagedis zou zomaar kunnen denken dat het dier uit een sprookje komt. Maar uiteindelijk was dit een dier dat leefde binnen een ecosysteem, benadrukt Bastiaans. Met zijn onderzoek hoopt hij daar een steeds gedetailleerder beeld van te kunnen schetsen. ‘Het is zo interessant. Je kunt deze beesten je hele leven blijven onderzoeken.’
De tentoonstelling Ontmoet Bèr - Mosasaurus Experience is nu te zien in het Natuurhistorisch Museum Maastricht.
